Ελένη Χωρεάνθη
Η Μεταξούλα Μανικάρου, μέσα από τους 57 στίχους της "ποιητικής", όπως πολύ εύστοχα τη χαρακτήρισε, της "Αυτοβιογραφίας μου", παρακολούθησε την πορεία της ζωής μου σε συνδυασμό με την ενασχόλησή μου με την ποίηση και επισήμανε τα βασικά στοιχεία που συνιστούν τους άξονες δημιουργίας ενός έργου που μπορεί να ενδιαφέρει και άλλους ανθρώπους και το καθιστούν διαχρονικό. Οφείλω να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στην εξαρετική φιλόλογο, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Μεταξούλα Μανικάρου, για την ουσιαστική, σε βάθος Προσέγγιση και ανάλυση της "ποιητικής 'Αυτοβιογραφίας'"μου με έναν εξαιρετικά αγαπητικό, θαυμάσιο, ρεαλιστικό, στέρεο λόγο,. Και με τον τρόπο της με κάνει να πιστεύω πως κάτι καλό έχω κάνει. Και είμαι πολύ χαρούμενη.
Το άρθρο θα συμπεριληφθεί στην "Αυτοβιογραφία μου".
Ευχαριστώ πολύ και το διαδικτυακό μέσο Texnes OnLine, για την υπέροχη φιλοξενία., ΕΛΕΝΗ ΧΩΡΕΑΝΘΗ
*
Ένα απόσπασμα από το άρθρο:
"...Η Ελένη Χωρεάνθη στο ποίημά της «Η αυτοβιογραφία μου» προβαίνει σε μια βαθιά και συγκινητική αναδρομή στη ζωή της, μέσα από την ποικιλομορφία των εποχών, των εμπειριών και των συναισθημάτων. Συνδυάζει τη νοσταλγία και τη μνήμη με την ιστορική και κοινωνική διάσταση της ζωής, επιτυγχάνοντας να δώσει ένα έργο προσωπικό και ταυτόχρονα καθολικό. Η ποιητική της αυτοβιογραφία, με εξομολογητικό και στοχαστικό τόνο, μετασχηματίζει την προσωπική εμπειρία σε υλικό για ποιητική και φιλοσοφική διερεύνηση. Μια πράξη που συνδυάζει ανάμνηση, ποιητική έκφραση και αντίσταση –μια λιτή, αλλά ουσιαστική και βαθιά ανθρώπινη απόκριση στο ερώτημα για το νόημα της ύπαρξης." *
Αρχική σελίδαΜΕΤΑΞΟΥΛΑ ΜΑΝΙΚΑΡΟΥΦορτίο λύπης «ευάγκαλον» η μνήμη. Η ποιητική αυτοβιογραφία της Ελένης Χωρεάνθη
Φορτίο λύπης «ευάγκαλον» η μνήμη. Η ποιητική αυτοβιογραφία της Ελένης Χωρεάνθη
http://xn--texnesnline-dfi.gr/ Ιουλίου 23, 2025
Γράφει η Μεταξούλα Μανικάρου
Ποιητική αυτοβιογραφία: Το ποιητικό εγώ στον καθρέφτη της μνήμης
Η ποιητική αυτοβιογραφία αποτελεί μια ιδιαίτερη και συναρπαστική μορφή λογοτεχνικής έκφρασης που διατρέχει την ιστορία της ποίησης. Προσφέρει μια μοναδική προσέγγιση στην αφήγηση της ζωής ενός ατόμου, όπου το «εγώ» του ποιητή γίνεται ταυτόχρονα υποκείμενο και αντικείμενο της τέχνης του.
Η ποιητική αυτοβιογραφία δεν εστιάζει στην ιστορική ακρίβεια, δεν αποτελεί απαραίτητα μια ιστορική - πραγματολογική αλήθεια και μια μορφή δέσμευσης της αλήθειας των γεγονότων. Είναι μια «συναισθηματική» ή «βιωματική» αλήθεια, η αυθεντικότητα της εμπειρίας, όπως βίωσε το ποιητικό υποκείμενο. Απαιτεί μια ισορροπία ανάμεσα αφενός μεν στην ειλικρίνεια και τη γνησιότητα και αφετέρου στην καλλιτεχνική ελευθερία και τη δημιουργική έκφραση.
Η ποιητική αυτοβιογραφία δεν ακολουθεί απαραίτητα μια χρονολογική ακολουθία, αλλά υιοθετεί αποσπασματικές και μη γραμμικές δομές. Το ποιητικό «εγώ» δεν είναι ενιαίο και σταθερό, αλλά ρευστό, αντιφατικό, διφορούμενο, αντικατοπτρίζοντας την πολυπλοκότητα και την πολυδιάστατη φύση της ταυτότητάς του.
Η ποιητική αυτοβιογραφία δίνει στη γλώσσα πρωταγωνιστικό ρόλο. Χρησιμοποιεί συμβολισμούς, μεταφορές, εικόνες, πειραματίζεται με τις λέξεις, με τη μουσικότητα και τον ρυθμό. Αποσκοπεί στην αυτο-ανακάλυψη και αυτο-εξερεύνηση κρυμμένων πτυχών του ποιητικού υποκειμένου, χωρίς να αποτελεί μια απλή καταγραφή των αναμνήσεων, αλλά μια αναδημιουργία τους.
Η ποιητική αυτοβιογραφία δίνει προτεραιότητα στον εσωτερικό κόσμο, στις σκέψεις, στα συναισθήματα του δημιουργού, παρά στην εξιστόρηση των εξωτερικών περιστατικών. Αποτελεί ένα «ταξίδι προς το εγώ», μια πορεία εξερεύνησης και κατανόησης του εαυτού, λειτουργώντας ως ένα εργαλείο εμβάθυνσης και αναστοχασμού του παρελθόντος για μια βαθύτερη επίγνωση της ζωής.
Η ποιητική αυτοβιογραφία, παρά την έντονα προσωπική της φύση, μετατρέπει το ατομικό σε κάτι ευρύτερα ανθρώπινο. Μετασχηματίζει την προσωπική εμπειρία δίνοντάς της παγκόσμια διάσταση. Με άλλα λόγια, η ιδιωτική αφήγηση λειτουργεί ως γέφυρα προς το καθολικό.
Γενικά, η ποιητική αυτοβιογραφία αποτελεί ένα ζωντανό, δυναμικό, ευέλικτο και πολυδιάστατο λογοτεχνικό είδος, το οποίο διαρκώς εξελίσσεται και μεταμορφώνεται. Προσφέρει έναν βαθύ και δυνατό τρόπο έκφρασης της ανθρώπινης εμπειρίας μέσα από τη γλώσσα της ποίησης και ως καλλιτεχνικό έργο ανοίγει τον δρόμο για ποικίλες αναγνώσεις και συναισθηματικές ταυτίσεις.
Ελένη Χωρεάνθη, «Η αυτοβιογραφία μου»
Γεννήθηκα στο Λυκοχώρι
μικρό χωριό –Προσήλια–
Αγία Βαρβάρα τώρα
σε μια πλαγιά του όρους Παναιτωλικού
Είδα το λυκαυγές και το λυκόφως
τον απέραντο αγνάντεψα μαγικό
καθάριο κόσμο
τα χρόνια της αθωότητας εκείνα
έζησα τον παλμό μιας άλλης εποχής
την Πρώτη Ανάγνωση του μυστηρίου της Φύσης
την Ποίηση και τη Γραφή την Πρώτη
Είδα τη μάνα να γεννάει και να θάβει
να γνέθει και να στρίβει στο μαλλί
τις έγνοιες της μαγνάδι
να ιδροκοπάει στο όργωμα και στη σπορά
στον θέρο και στ’ αλώνισμα
στον άγριο παιδεμό της με τη γη για το ψωμί
Έπαιξα με τα χώματα και τα νερά
και με το φως του φεγγαριού τον Αλωνάρη
με τα γατιά και τα σκυλιά και τις κωλοφωτιές
ανέβηκα στην καρυδιά και στη φτελιά
χτίσαμε σπίτια κάτω απ’ την κρανιά μας
ζέψαμε τις γάτες με τον Σπύρο
οργώσαμε τη χέρσα γη
Ύστερα ήρθαν χρόνια δίσεκτα
καταραμένα χρόνια
Είδα το χάρο με τα μάτια μου
είδα τον άνθρωπο θηρίο
θύτη αδίστακτο και θύμα
περήφανο σταυρούμενο και άγριο σταυρωτή
Και πάλι αλλάξανε οι καιροί
ήρθαν καλύτεροι ή χειρότεροι
δεν ξέρω
Ξημερωθήκαμε στην Παραβόλα
πρόσφυγες άστεγοι μέσα στον ίδιο μας τον τόπο
μέσα στο ίδιο μας το σώμα
Επιβιώσαμε
Ας είναι Δοξασμένος ο Θεός
Στα μέρη μας γυρίζω νοσταλγός
προσκυνητής και «πειρατής»
να στοχαστώ και να ονειρευτώ
και να ανταμώσω τους νεκρούς μου
μορφές μαραγκιασμένες απ’ τη στέρηση
ξερακιανές
αέρινες φιγούρες
αδειανές ψυχές
φρυγμένες απ’ την κάψα του καλοκαιριού
κι από τις ανελέητες βαρυχειμωνιές
ψυχές αγέρωχες
βουνίσιες
ζωγραφισμένες απ’ τον ήλιο στον γρανίτη
Φορτίο λύπης «ευάγκαλον» η μνήμη
Ένα ταξίδι είναι η ζωή
πρόσκαιρη φυγή
διαφυγή
απόδραση από το διηνεκές του σκότους
προς το φως
«Ολίγο φως και μακρινό σε μέγα σκότος κι έρμο»
(Π. Φάληρο, 17 Ιουνίου 2017)
Η ποιητική διαδρομή της Ελένης Χωρεάνθη
Το ποίημα «Η αυτοβιογραφία μου» της Ελένης Χωρεάνθη είναι μια δυναμική και συγκινητική ποιητική αφήγηση ζωής που ενσωματώνει την ιδιωτική πορεία, την προσωπική μνήμη και το βίωμα με την ιστορική διαδρομή του τόπου της, πλέκοντας το ατομικό με το συλλογικό, το τοπικό με το οικουμενικό. Η ποιητική αυτή αυτοβιογραφία είναι μια εξομολόγηση, αλλά και ένας ύμνος στη γενέτειρα γη, στη φύση, στην παιδική αθωότητα και δράση, στη μητρική φιγούρα, στις πληγές της ζωής και στα δύσκολα χρόνια, στην προσφυγιά, στη νοσταλγική και πνευματική επιστροφή, στη φιλοσοφική αποτίμηση της ζωής ως ένα ταξίδι προς το ελάχιστο μα σωτήριο φως μέσα στο σκοτάδι.
Η σκιαγράφηση μιας ζωής ακολουθεί μια χρονολογική εξέλιξη, από την παιδική αθωότητα έως την ενηλικίωση και ωριμότητα, αλλά και την επιστροφή με μια κυκλική πορεία (γέννηση – θάνατος – αναγέννηση). Με μια γραφή λιτή, ανεπιτήδευτη και βαθιά, σχεδόν προσευχητική, δημιουργεί ένα κείμενο που είναι ταυτόχρονα απολογισμός, μαρτυρία και στοχασμός. Το ποίημα είναι χωρισμένο σε ενότητες-φάσεις που ακολουθούν τον κύκλο της ζωής.
Α΄ ενότητα-φάση: Η μνήμη ως υλικό της ποιητικής αφήγησης
Στις τέσσερις πρώτες στροφές, η Ελένη Χωρεάνθη αναφέρεται στη γενέτειρα γη, στο βίωμα της παιδικής αθωότητας, στην πρώτη επαφή με τη φύση, στην ποίηση, στη γραφή, στη μάνα, στον κύκλο της ζωής και στα παιχνίδια της παιδικής ηλικίας.
1η στροφή: Ο τόπος και η ταυτότητα
Το ποιητικό υποκείμενο ξεκινά με μια χαρτογράφηση της μνήμης και σαφή αναφορά στον γενέθλιο τόπο, το Λυκοχώρι (Προσήλια, Αγία Βαρβάρα), ένα μικρό και μάλλον απομακρυσμένο χωριό που βρίσκεται πάνω σε μια πλαγιά του Παναιτωλικού όρους. Το τοπωνύμιο θα μπορούσε να παραπέμπει μεταφορικά στη «λυκοφωλιά», δηλαδή σε μια σκληρή, άγρια ή απομονωμένη περιοχή. Ένας τόπος όχι απλώς σημείο στον χάρτη, αλλά ένας τόπος-πρωταγωνιστής, φορτισμένος συναισθηματικά και συμβολικά. Ένας τόπος φορέας μνήμης, κοιτίδα, λίκνο της παιδικής ηλικίας.
2η στροφή: Παιδική ηλικία - Φύση
Το παιδικό βλέμμα διαβάζει για πρώτη φορά τη φύση που είναι γεμάτη μυστήριο και αρχέγονη σοφία. Χαρτογραφεί τη φύση μέσα από προσεκτικά επιλεγμένες φράσεις, που υπογραμμίζουν το κυκλικό του χρόνου («λυκαυγές», «λυκόφως»), που αναδεικνύουν έναν κόσμο αισθητηριακό, ζωντανό, μαγικό. Αυτή η σύνδεση με το φυσικό περιβάλλον δεν είναι μια απλή και φευγαλέα ματιά και επαφή, αλλά μια γνώση και απόκτηση της «Πρώτης Ανάγνωσης». Η φύση είναι η πρώτη ανακάλυψη, η πρωταρχική εμπειρία, μια μυστικιστική ματιά που διαβάζεται ως ιερό κείμενο. Ο φυσικός κόσμος συνυφαίνεται με την αθωότητα, τη γαλήνη, την αρμονία, την καθαρότητα και είναι ο πρώτος δάσκαλος, η πνευματική αφύπνιση, η πρώτη γραφή και ποίηση.
3η στροφή: Η μάνα και ο μόχθος της καθημερινότητας
Η αφιερωματική στροφή στη μάνα περιλαμβάνει εξαιρετικά δυνατές και ωμές εικόνες, που αναδεικνύουν την καθημερινή ζωή στο χωριό, τον αδιάκοπο αγώνα και την ανθρώπινη αντοχή για επιβίωση, την τιτάνια μάχη με τη γη για το «ψωμί». Η μάνα δεν είναι απλώς μια φιγούρα, αλλά ο συμβολισμός του αέναου κύκλου της ζωής και της θυσίας. Μια μορφή καθολική, η αιώνια μητέρα που ενσαρκώνει την αντοχή και την αφοσίωση στην οικογένεια και τη γη. Το προσωπικό βίωμα της ποιήτριας δίνει ένα αποτύπωμα και μια ανάσα του αγροτικού πολιτιστικού πλούτου, συνδέοντάς τον με την ευρύτερη εμπειρία της αγροτικής Ελλάδας και γενικότερα την εθνική και λαϊκή συλλογική μνήμη.
4η στροφή: Εικόνες της παιδικής ηλικίας και του τόπου
Η απεικόνιση της ζωής στην ύπαιθρο δημιουργούν μια παραμυθική ατμόσφαιρα, αλλά και μια πραγματικότητα σκληρής γεωργικής ζωής. Εικόνες που δεν λειτουργούν διακοσμητικά, αλλά υπογραμμίζουν την αυθεντικότητα, την απλότητα και την ελευθερία της παιδικής ηλικίας. Αποτελούν το υλικό της ύπαρξης. Το «όργωμα» της γης, ενδεχομένως, μπορεί να αποκτήσει και μια συμβολική διάσταση: υποδηλώνει την προσπάθεια για πνευματική και ηθική καλλιέργεια.
Β΄ ενότητα-φάση: Σκοτεινά χρόνια, ξεριζωμός, ανθρώπινη δοκιμασία, επιβίωση
Στις δύο επόμενες στροφές (πέμπτη και έκτη), η Ελένη Χωρεάνθη παρουσιάζει τα δύσκολα και σκοτεινά χρόνια, τότε που ο άνθρωπος φάνηκε και θύμα και θύτης, τον ξεριζωμό και την προσφυγιά, αλλά και την επιβίωση με πίστη και ευγνωμοσύνη στον Θεό.
5η στροφή: Χρόνια δίσεκτα, το τραύμα και ο πόνος
Η αφηγηματική μνήμη δεν μένει στην αθωότητα, αλλά, με μια δραματική αλλαγή του τόνου, περνά σε μια πιο σκοτεινή και δυσοίωνη φάση, στα «δίσεκτα και καταραμένα χρόνια», στον πόνο και στις πληγές. Η δυϊκότητα του ανθρώπου ως θύματος-θύτη είναι μια τραγική σκιά που ακολουθεί την ανθρωπότητα. Η ρωγμή στην παιδική ανεμελιά και η απότομη μετατόπιση και βύθιση στην ιστορική τραγωδία, χωρίς αναφορά συγκεκριμένων γεγονότων, προσδίδει στον ποιητικό λόγο μια διαχρονική ισχύ ως σύμβολο του συλλογικού πόνου. Η αβεβαιότητα για τα χρόνια που ήρθαν αποκαλύπτει στοχαστική και ώριμη οπτική, χωρίς βιαστικές κρίσεις, για το παρελθόν ή το παρόν.
6η στροφή: Προσφυγιά και επιβίωση
Η προσφυγική εμπειρία διατυπώνεται με απλό αλλά συγκλονιστικό τρόπο. Η προσφυγιά στον ίδιο τον τόπο, στο ίδιο το σώμα, δεν είναι μόνο απώλεια χωρική, απομάκρυνση από την πατρώα γη, αλλά έχει και μια εσωτερική διάσταση, ως ένας τόπος ξενότητας της ύπαρξης και της ταυτότητας. Η σπαρακτική αυτή στροφή δεν μεταφράζεται σε απόγνωση, αλλά κλείνει με την επιβίωση, ως μαρτυρία της αντοχής και της εσωτερικής δύναμης. Μια πράξη, το ταπεινό θαύμα της επιβίωσης, που αποδίδεται στην πίστη και στη θεϊκή πρόνοια.
Γ΄ ενότητα-φάση: Επιστροφή στον τόπο και στον χρόνο. Ένα αντίκρισμα της αιωνιότητας
Στις δύο τελευταίες στροφές (έβδομη και όγδοη), η Ελένη Χωρεάνθη επιστρέφει με δέος και νοσταλγία στον τόπο, προκειμένου να στοχαστεί και να συναντήσει τους νεκρούς. Κλείνει με την παρηγορητική επισφράγιση ότι η ζωή είναι ένα σύντομο, αλλά φωτεινό ταξίδι μέσα στο ατέλειωτο σκοτάδι.
7η στροφή: Η Επιστροφή. Μνήμη και Νοσταλγία
Ο χρόνος τώρα μετατοπίζεται σε μια μεταγενέστερη περίοδο, ενδεχομένως στο παρόν του ποιητικού υποκειμένου. Ένας χρόνος νοσταλγικής επιστροφής και εσωτερικής αναδίφησης. Η επιστροφή στη γενέτειρα γη δεν είναι απλώς μια γεωγραφική-χωρική κίνηση, αλλά έχει υπαρξιακή, σχεδόν πνευματική και μεταφυσική, διάσταση. Το εσωτερικό πολυφωνικό ταξίδι γίνεται μέσα από τρεις λέξεις-κλειδιά «νοσταλγός», που αναπολεί γλυκόπικρα με αγάπη και επίγνωση ότι το παρελθόν δεν επιστρέφει, «προσκυνητής», που αναζητά το νόημα στη συνάντηση με το ουσιώδες και το ιερό, «πειρατής», που διεκδικεί με ρίσκο κάτι που δεν του ανήκει ή του το έχουν στερήσει.
Η μνήμη των νεκρών, μορφών φθαρμένων από τις στερήσεις αλλά και ψυχών που στάθηκαν αγέρωχες μέσα στη δοκιμασία, δημιουργεί ένα κλίμα θλίψης και απόγνωσης, αλλά και σεβασμού προς την αντοχή αυτών που έζησαν. Είναι μορφές που ενσαρκώνουν τη συλλογική εμπειρία και αναδεικνύουν τον πλούτο και την ποικιλομορφία της ανθρώπινης ύπαρξης.
Ένα υπαρξιακό ήθος και μια γενναία και τολμηρή αναμέτρηση με το παρελθόν και το επέκεινα, όπου η μνήμη γίνεται φορτίο λύπης «ευάγκαλον» (ευάγκαλος = αυτός που φέρεται στην αγκαλιά εύκολα, ευχάριστα, ο ευπρόσδεκτος, ο προσφιλής). Η μνήμη γίνεται ένα βάρος θλίψης που πονάει, που πληγώνει, αλλά δεν αποδιώκεται ούτε απορρίπτεται. Αντίθετα, κρατιέται και αγκαλιάζεται ως πηγή δύναμης και θεμέλιο συνείδησης και δημιουργίας, προσδίδοντας βάθος και νόημα στην ανθρώπινη ύπαρξη.
8η στροφή: Η Φιλοσοφική Κατάληξη. Το ταξίδι της ζωής και το μήνυμα του φωτός
Το ποίημα καταλήγει σε μια βαθιά διαπίστωση ότι η ζωή είναι ένα ταξίδι. Η φιλοσοφική αυτή στοχαστική ματιά θυμίζει το ηράκλειο ρεύμα της διαρκούς μεταβολής. Η κατακλείδα του ποιήματος ενώνει όλα τα νήματα σε έναν στοχασμό βαθιά υπαρξιακό. Το «ολίγο φως και μακρινό» υπογραμμίζει την επίμονη ελπίδα, την ελάχιστη ακτίνα αισιοδοξίας σε «μέγα σκότος και έρμο», στο απέραντο και έρημο σκοτάδι της μοναξιάς, της εγκατάλειψης, της απελπισίας της ανθρώπινης ύπαρξης. Είναι το, έστω και εφήμερο και εύθραυστο, φως της αλήθειας, της ποίησης, της μνήμης, της πνευματικής αντίστασης. Η αναλγητική δύναμη του «ολίγου φωτός» αποτυπώνει την ευάλωτη και ταυτόχρονα ελπιδοφόρα θέση του ανθρώπου, καθιστώντας τη φράση ιδιαίτερα ισχυρή και διαχρονική.
Καταληκτικές σκέψεις
Η Ελένη Χωρεάνθη στο ποίημά της «Η αυτοβιογραφία μου» προβαίνει σε μια βαθιά και συγκινητική αναδρομή στη ζωή της, μέσα από την ποικιλομορφία των εποχών, των εμπειριών και των συναισθημάτων. Συνδυάζει τη νοσταλγία και τη μνήμη με την ιστορική και κοινωνική διάσταση της ζωής, επιτυγχάνοντας να δώσει ένα έργο προσωπικό και ταυτόχρονα καθολικό. Η ποιητική της αυτοβιογραφία, με εξομολογητικό και στοχαστικό τόνο, μετασχηματίζει την προσωπική εμπειρία σε υλικό για ποιητική και φιλοσοφική διερεύνηση. Μια πράξη που συνδυάζει ανάμνηση, ποιητική έκφραση και αντίσταση –μια λιτή, αλλά ουσιαστική και βαθιά ανθρώπινη απόκριση στο ερώτημα για το νόημα της ύπαρξης.
Tags
ΔΟΚΙΜΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΜΕΤΑΞΟΥΛΑ ΜΑΝΙΚΑΡΟΥ
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου