Σύγχρονοι προβληματισμοί, με φιλοσοφικά και υπαρξιακά διλήμματα

Γράφει ο Γιάννης Πλαχούρης // *

 

 

 

 

 

Ελένη Χωρεάνθη «Η μυστική ζωή της κυρίας Λου», εκδ. Σ.Ι.Ζαχαρόπουλος

 

Η κυρία Ελένη Χωρεάνθη έχει τη θέση της στη Λογοτεχνία μας. Είναι μια παρουσία συγκροτημένη με περιεχόμενο, σημαντική σε προσφορά, άξια σε ποιότητα. Πολλά χρόνια τώρα καταθέ­τει τον «οβολό» της στα Γράμματα με πλη­θώρα έργων για παιδιά και μεγάλους, σε πολλά είδη γραφής (ποίηση, πεζά, δοκίμιο, θέατρο, μεταφράσεις και διασκευές αρχαίων ελληνι­κών κειμένων, κριτικές μελέτες, δημοσιογρα­φία). Κείμενά της περιέχονται σε βιβλία του δημοτικού σχολείου. Υπηρέτησε για πολλά χρόνια στην πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, συνερ­γάστηκε με δεκάδες στο σύνολό τους εφημερί­δες, λογοτεχνικά και παιδαγωγικά περιοδικά, τιμήθηκε από πολιτιστικούς φορείς και συλλό­γους. Η σκέψη που κυριαρχεί κι εμπνέει το έργο της είναι βαθιά ελληνοκεντρική με την έννοια πως διαμορφώθηκε ελεύθερη, μακριά από δόγματα και προκαταλήψεις. Αντιστέκεται. Κρίνει. Συνομιλεί συνεχώς με την παράδοση κοιτάζοντας την προοπτική της (=ως μελλοντική εξέλιξη). Επιχειρεί να διασώσει ήθη κι έθιμα, να εξηγήσει δράσεις και συμπεριφορές, να ερευνήσει τα στοιχεία μιας συγκεκριμένης πολιτιστικής ταυ­τότητας, να αναδείξει τη χρησιμότητά τους. Μια σκέψη ωραία, ανυπόταχτη, που αποδείχτηκε μαζί με άλλες ιδιαίτερα χρήσιμη μέσα στη ζωντανή πραγματικότητα της σκληρής εποχής που βίωσε στην Κατοχή και μεταπολεμικά η γενιά της.

Φυσιολογικά η θεματογραφία της αναφέρεται σε βασικά προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου. Κοινωνικά, πολιτικά, υπαρξιακά. Απότοκα κυρίως της ψυχικής συντριβής από τις βαρβαρότητες και φρικαλεότητες και των δύο πλευρών στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και την αδυναμία έγκαιρης προσαρμογής του ατόμου στις ραγδαίες συνεχείς τεχνολογικές εξελίξεις. Διευκρινίζω πως η αφετηρία όλου του έργου της, γεωγραφικά και ανθρωποκεντρικά, είναι ελληνική. Με ποια έννοια;

Στη χώρα μας συμβαίνουν όλα. Αδιέξοδες σχέσεις, απιστίες, η υποβάθμιση της γυναί­κας, πάθη και θυσίες, τοπικές προκαταλήψεις, καταδικασμένοι έρωτες, ήττες και νίκες ζωής. Ο αναγνώστης τα γνωρίζει ως προσωπικά ή και του περιβάλλοντος συμβάντα, από δική του αντίληψη, από εκμυστηρεύσεις ή και από δημοσιεύματα. Συνεπώς η κυρία Χωρεάνθη χαράσσει προς όλες τις ηλικίες έναν χρήσιμο λογοτεχνικό δρόμο που αξίζει καθένας να ακολουθήσει. Για να δει ο αναγνώστης ενδεχομένως την ολότητα ενός προβλήματος που τον απασχολεί ή απασχόλησε, για να εξετάσει καινούργιες πτυχές σε νέες συνθήκες. Και από τη συγγραφέα να εισπράξει τη λύση με κατανοητό είδος λόγου. Συγκεκριμένα.

Το παιδί στη μυθολογία και στις διασκευές της θα βρει τους χυμούς που θα ζωντανέψουν αποξηραμένες αξίες και όνειρα. Οι έφηβοι στα ποιήματα και στις νουβέλες της το νόημα που θα κρατήσει όρθια μια ζωή. Οι ενήλικες στα πεζά και ποιήματά της τον τρόπο να μην συ­ντριβούν στις μυλόπετρες της καθημερινότητας, να μάθουν να παίρνουν και να δίνουν, να αγωνίζονται, να αγαπούν, να ξέρουν πότε πρέπει να συγχωρούν. Ταυτόχρονα με τις τακτικές κριτικές υποδείξεις βιβλίων σε περιοδικά – εφημερίδες – ιστοσελίδες διευρύνει τις επιλογές ανάγνωσης, πληθαί­νει τις μαρτυρίες και ενισχύει τα σημεία θέασης ενός ζητήματος. Είναι μια πολύτεχνη, πολυεπίπεδη, πολύτιμη προσφορά που κατορθώνει, παρά την έκτασή της, το κάθε της δημιούργημα να παραμένει αξιόλογο, ενδιαφέρον, ξεχωριστό.

Παρόμοιο έργο θα το χαρακτήριζα στρατευμένο με την εξήγηση πως μάχεται σε διαφορετική κατεύ­θυνση από την παρεξηγημένη. Δεν εκτελεί εντολές για να συντηρήσει στερεότυπα (εντυπώ­σεις- ιδέες). Βεβαίως διαπραγματεύεται περιστατικά που επικεντρώνονται στον ίδιο τόπο. Βεβαίως οι συμπεριφορές αναλύονται κι εξηγούνται κυρίως από εθνολογικές ιδιαιτερότητες, όμως οι ήρωες καλούνται να αντιπαλέψουν τις αντιλήψεις μιας εποχής, αγώνας που υπερβαίνει τα χαρακτηριστικά μιας χώρας. Στήνονται για να αποκαλύψουν σε όλο το πλάτος και βάθος τις αιτίες και αποτελέσματα γενικά της ανθρώπινης συμπεριφο­ράς. Η στάση τους αποτελεί ευθύνη προσωπική, βαραίνει καθέναν ξεχωριστά, παρότι το αποτέ­λεσμα της δράσης τους έχει ευρύτερη κοινωνική/οικουμενική σημασία.

 

 

Ελένη Χωρεάνθη

 

 

«Η μυστική ζωή της κυρίας Λου», κοινωνικό μυθιστόρημα αφιερωμένο ως οφειλή στον εκδότη της Σταύρο Ζαχαρόπουλο, μια ωραία έκδοση που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος, με εξώ­φυλλο πίνακα του γνωστού καλού ζωγράφου Τάκη Σιδέρη, διεισ­δύει στις σχέσεις ενός σύγχρονου ζευγαριού εύπορων αστών. Και οι δυο σύζυγοι, Λού – Αλέξανδρος, μεγάλωσαν σε δύσκολες συνθήκες.

Η Λου (από το Τριανταφυλλιά) εγκαταλείφθηκε στην πόρτα Ιδρύματος, όπου την υιοθετεί από μωρό η διευθύντριά του. Σπου­δάζει, εργάζεται ως τραπεζική υπάλληλος, ζωγραφίζει, είναι θαρ­ραλέα γυναίκα, ξεπέρασε το δύσκολο παρελθόν της, έχει την ικανότητα να κτίζει κόσμους ως διέξοδο στα αδιέξοδα. Ο Αλέξανδρος έζησε ανάμικτα με στοργή και μισές αλήθειες, α­γωνίες κι υπεκφυγές της μητέρας του, μια πρώην υπηρέτρια που την άφησε έγκυο και μετά από πιέσεις της ισχυρής πλούσιας οικογένειάς του την παράτησε ο πατέρας, τον οποίον κά­ποτε ο Αλέξανδρος θα αναζητήσει, αφού πρώτα μάθει ποιος αληθινά είναι. Ένα παιδί που μεγαλώνει σε κλειστή κοινωνία, με τους ψιθύρους και τις προκαταλήψεις της. Την ξε­περνά/εγκαταλείπει μπαρκάροντας για λίγα χρόνια σε πετρελαιοφόρο, βιοπαλεύει σκληρά, ιδρύει δική του επιχείρηση, πετυχαίνει οικονομικά.

Και οι δυο έχουν την κοινή εμπειρία της ορφάνιας τους. Διαφέρει διαμετρικά ο τρόπος που την δέχονται και την αντιμετωπίζουν. Η γυναίκα την προσπερνά διαγράφοντάς την, τον άντρα διαρκώς τον σταυρώνει. Εγκα­θίστανται στην Αθήνα, συναντώνται τυχαία, ταιριάζουν, παντρεύονται. Η Λου βοηθά τον Αλέξανδρο στη δια­χείριση της επιχείρησης. Εκείνη δυναμική – ελεύθερη – πολύτιμη, εκείνος ρεαλιστής – έξυ­πνος – μαχητής. Όμως στη ζωή συνηθίζεται τον Παράδεισο και την Κόλασή της να τα καθο­ρίζουν άλλοι. Μια υπάλληλος, η οποία θα χαθεί αφού καταστρέψει, προσωποποιεί τον πει­ρασμό για να απιστήσει ο άνδρας. Στον αντίποδα η ελκυστική γυναίκα μπορεί εύκολα να διαλέξει από έναν όμιλο ανδρών τον δικό της πειρασμό και να ενδώσει. Η γη είναι γεμάτη από τέτοιες υπάρξεις που υποχρεωτικά πρέπει να κάνουν τις επιλογές τους παντελώς μόνες και να τις κρατήσουν μυστικές γιατί κανείς δεν μπορεί να τις νοιώσει. Η χαρτογραφία εκ μέρους κάθε συγγραφέα της λογικής και του αισθήματος των ηρώων του σε παρό­μοιες καταστάσεις παραμένει επικίνδυνη υπόθεση.

Η κυρία Χωρεάνθη επιδέξια μας κατευθύνει να ερμηνεύσουμε πολλά βασικά υπαρξιακά προβλήματα: •το πώς η αγάπη εκπίπτει σε απόρριψη, •ποια στοιχεία συντηρούν ένα δεσμό, τι καθορίζει την ποιότητά του, •πότε η οργή μεταβάλλεται σε ανοχή, •το πραγματικό και πλασματικό του κόσμου, το ζωντανό και το νεκρό του. Θέτει φιλοσοφικούς προβλη­ματισμούς για το νόημα της ζωής, την ηθική δικαιοσύνη τόσο με την κλασσική της έννοια ως «τέ­λεια αρετή» όσο και τη σχετική Αριστοτελική άποψη για την πολιτική/ κοινωνική της επιρροή. Ακόμα υπάρχουν διαπιστώσεις για τη θέση των δυο φύλων, τη διαφορά της ενεργητικής υπομονής ενός ατόμου με την παθητική αποδοχή, την αξία ενός προσωπικού ημερολογίου ως φωνή του Εαυτού, τα μυστικά που μπορεί να φθάνουν ακόμα και μέχρι την πατρότητα ενός παιδιού, τη στάση ενός συγγενούς που θα καταλαγιάσει ή φουντώσει μια οικογενειακή -και όχι μόνο, κρίση. Πρόκειται για υπαρξιακές συγκρούσεις, διαχρονικές και γι’ αυτό πάντα επίκαιρες, που εμφανίζονται σε πολλά επίπεδα και σε πολλές μορφές από εξ ίσου πολλά διαφορετικά πρόσωπα.

Ο φωτισμένος ιερέας έχει να αντιπαλέψει σε ποια πνευματική ή κοσμική ηδονή θα παραδοθεί: της θρησκευτικής παρθενίας ή της γυναίκας. Ο γόης γιατρός επικεφαλής ανθρωπιστικής αποστολής στην Κένυα αφιερώνεται ολόψυχα στην διεθνιστική αλληλεγγύη, μηχανικά στο σεξ. Ο ψυχίατρος που ερωτεύεται την ασθενή του, η πεθερά Χρύσα με την κατανόηση προς τη νύφη της, ο περιπτεράς Ανδρέας, άλλοι τρίτοι άνθρω­ποι διαγράφουν τροχιές στον παρόντα χρόνο οι οποίες διασταυρώνονται με τη διαδρομή των δύο πρωταγωνιστών. Κατατίθενται για να υπογραμμίσουν την επίδραση που έχει ένα τυχαίο γεγονός, (όπως ένα μεθύσι, μια μακρινή έκρηξη, μια ανάμνηση κτό.) στον μέλλοντα χρόνο αλλά κυ­ρίως κατατίθενται για να δείξουν τη σημασία της επιλογής και την ευθύνη του ατόμου σε αυτή την διαδικασία, καθώς οποιαδήποτε απόφαση είναι το προϊόν της συνείδησής του. Η συνάντηση με το «τυχαίο» και να σβήσει παραμένει στη μνήμη, όμοια ίχνος που μπορεί να παρουσιαστεί ή όχι, μικρό ή μεγάλο συναίσθημα, ακάλεστο, απρόσμενα, σημαντικό ή ασήμαντο ανάλογα τον αποδέκτη.

Προσωπικά χαίρομαι, όπως στην περίπτωσή μας, την ανάγνωση που κυλά προσφέροντας γνώση, δροσιά, απλότητα και φρεσκάδα και όταν τελειώνει γίνεται συλλογισμός. Απόλαυσα την ορθό­τητα της περιγραφής, την αυστηρότητα της διατύπωσης χαρακτήρων και περιστατικών, την άποψη ότι τουλάχιστον την προηγούμενη 20ετία ο τρόπος ζωής και συνεπώς η ιδεολογία της αστικής τάξης ήταν η κυρίαρχη στην τότε ελληνική κοινωνία. Πρόσθετα προτερήματα του βιβλίου θεωρώ την καθαρή σωστά δομημένη γραφή, με νοήματα κι ευγενικές λέξεις, που υπηρετούν χωρίς να προκαλούν, τις μικρές μεστής σημασίας προτάσεις, τα ποιητικά στοιχεία (ρυθμός, αντιθέσεις, μεταφορές) που δια­πνέουν το έργο και χρησιμοποιούνται έξυπνα για να αποδοθούν συναισθήματα με την ικα­νότητα που μόνο η ποίηση διαθέτει. Μάλιστα σε κάποια σημεία ο λόγος κορυφώνεται με την παράθεση κάποιου γραμμένου ειδικά για την περίσταση ποιήματος της συγγραφέως. Αποτέ­λεσμα μια γλυκιά όμορφη αφήγηση, προσεγμένη, σύνθετη, που ξεκουράζει με την ποικιλία της κι ενδιαφέρει για την πλοκή της. Αξίζει την προσοχή μας.

 

 

 

 

 

 

*Ο Γιάννης Πλαχούρης είναι δημοσιογράφος, γράφει ποίηση, παραμύθια και σπά­νια προσεγγίσεις βιβλίων