Ανθολόγιο μεγάλων ελλήνων ποιητών

 

 

ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΜΕΓΑΛΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΟΙΗΤΩΝ

Α

Από τον Ησίοδο στον Νικηφόρο Βρεττάκο

Εισαγωγικά:

Η χώρα μας είναι "Χώρα των ποιητών"! 'Εδωσε τους μεγάλους επικούς ποιητές: τον Όμηρο και τον Ησίοδο. Ο Όμηρος είναι δημιουργός των αθάνατων επών: της "Ιλιάδας" και της "Οδύσσειας". Η Ιλιάδα αναφέρεται στον Τρωικό πόλεμο και, φαινομενικά, υμνεί τα κατορθώματα των Ελλήνων και των Τρώων ηρώων που πήραν μέρος σ' αυτό τον καταστροφικό πόλεμο που κράτησε δέκα ολόκληρα χρόνια, αφάνισε λαούς, τεράστιες ήταν οι απώλειες σε ανθρώπινες ζωές κι από τα δύο μέρη των εμπολέμων, και τελείωσε με την εκπόρθηση και την ολοκληρωτική καταστροφή της ξακουστής πόλης του βασιλιά Πριάμου, της Τροίας. Στην πραγματικότητα εξιστορεί τα γεγονότα και μέσα από την αφήγηση αποκαλύπτεται η στάση του ποιητή της, που είναι πως η ζωή είναι το μέγιστο αγαθό και η ειρήνη το ύψιστο καλό για τον άνθρωπο.

Η Οδύσσεια εξιστορεί δια στόματος του ίδιου τις περιπλανήσεις του "πολύτροπου" ήρωα Οδυσσέα στις θάλασσες του κόσμου άλλα δέκα χρόνια όπως ήταν το θέλημα των Ολύμπιων… Ο Οδυσσέας θεωρήθηκε υπεύθυνος για την άλωση της Τροίας, αλλά κυρίως γιατί οι Έλληνες δεν σεβάστηκαν ούτε τους βωμούς και τους ναούς των θεών... Αλλά η σφοδρή επιθυμία του Οδυσσέα να γυρίσει στην πατρίδα, ο νόστος, του έδωσε τη δύναμη να ξεπεράσει όλα τα εμπόδια και τους πειρασμούς που συνάντησε στους θαλασσινούς δρόμους που τον έφερναν οι θαλασσοδαρμοί και τα μανιασμένα κύματα, τα τέρατα και οι πανέμορφες ξωθιές και να αξιωθεί να δει επιτέλους «καπνόν αποθρώσκοντα» στον ουρανό της πολυπόθητης Ιθάκης του. Είναι ένας ύμνος στην επινοητικότητα, στην αντοχή και στη δύναμη του ανθρώπου.

'Εδωσε τον Ησίοδο που "εποίησε" τον κόσμο και τους θεούς στο μεγάλο επος: "Έργα και Ημέραι", τους λυρικούς με τον Πίνδαρο και τους περίφημους "Πινδαρικούς ύμνους", τους Μελικούς με ξεχωριστούς τη Σαπφώ, τον Ανακρέοντα, τον Αλκαίο, που συνέθεσαν λυρικά αριστουργήματα, αλλά ο χρόνος τα αφάνισε και μόνο αποσπάσματα, σπαράγματα σώζονται, κυρίως μέσα σε έργα άλλων δημιουργών. Πολλοί αρχαίοι ποιητές έγραψαν "επιτάφια επιγράμματα", τετράστιχα συνήθως, πάνω σε πλάκες τάφων και σατιρικά.

Εδώ σ' αυτή τη χώρα τη φτωχή, την κυματόζωστη, γεννήθηκαν και μεγαλούργησαν οι αρχαίοι Τραγικοί ποιητές: Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης, ο κωμικός Αριστοφάνης και πολλοί άλλοι.

*

Στο Βυζάντιο ξεχωρίζουμε τη μοναχή Κασιανή, τη σπουδαία χριστιανή ποιήτρια, που θρυλείται ότι συνέθεσε το καταπληκτικό "Τροπάριο της Κασιανής" το οποίο ακούμε τη Μεγάλη Τρίτη στον Εσπερινό.

Η Κασιανή, λένε οι παραδόσεις, ήταν μια πολύ όμορφη, σεμνή, μορφωμένη και περήφανη αρχοντοπούλα που έζησε στο Βυζάντιο τον ένατο μ. Χ. αιώνα, τον καιρό του αυτοκράτορα Θεοφίλου. Ο βίος της μοιάζει κάπως με ρομαντικό μυθιστόρημα, με παραμύθι.

Σύμφωνα με τις παραδόσεις, όταν ήρθε η ώρα να παντρευτεί ο Θεόφιλος, η βασιλομήτωρ Ευροσύνη οργάνωσε ένα είδος "καλλιστείων", για να εκλέξει ο γιος της τη μέλλουσα βασίλισσα, και κάλεσε στην Κωνσταντινούπολη τις πιο όμορφες αρχοντοπούλες του Βυζαντίου. Ανάμεσα στις δώδεκα καλλονές που έφτασαν στην τελική κρίση ξεχώριζαν, η Κασιανή και η Θεοδώρα. Ο Θεόφιλος για να κάμει την καλύτερη επιλογή σοφίστηκε ένα τέχνασμα: Κρατώντας ένα χρυσό μήλο στάθηκε μπροστά στην Κασσιανή και της λέει: "Ώς άρα δια γυναικός ερρύη τα φαύλα!" Που απλά θέλει να πει: "Άραγε, γιατί από τη γυναίκα πήγασαν τα κακά;" Η Κασσιανή χωρίς κανένα δισταγμό, του απάντησε: "Και δια γυναικός πηγάζει τα κρείττω!" Που θα πει: "Και από τη γυναίκα πηγάζουν τα καλύτερα!" Ο Θεόφιλος, αντί να την προτιμήσει γιατί ήταν η ωραιότερη, φοβούμενος την εξυπνάδα της, προσπέρασε και πρόσφερε το χρυσό μήλο στη Θεοδώρα. Η Κασσιανή ύστερα από αυτή την προσβολή αποφάσισε να αφιερωθεί στο Θεό. Φόρεσε το σχήμα και το ένδυμα της μοναχής και κλείστηκε σε μοναστήρι για όλη την υπόλοιπη ζωή της. Αφοσιώθηκε στις προσευχές και στην ποίηση. Εκεί έγραψε πολλά και ωραία ποιήματα, ανάμεσα στα οποία και το ποίημα για την αμαρτωλή του Ευαγγελίου, η οποία άλειψε τα πόδια του Ιησού με πανάκριβο μύρο και τα σκούπισε με τα πλούσια μαλλιά της λίγο προτού Εκείνος να σταυρωθεί. Πρόκειται για το ιδόμελο τροπάριο της Κασιανής, που ψέλνεται με δικό του μέλος το βράδυ της Μεγάλης Τρίτης.

Όταν έμαθε ο Θεόφιλος πως η Κασιανή έγινε μοναχή, οδήγησε τα φιλόδοξα βήματά του ώς τις κλειστές θύρες του μοναστηριού. Οι μοναχές του άνοιξαν και κείνος πήγαινε από κελί σε κελί χωρίς να φανερώσει το σκοπό της επίσκεψής του. Όταν έφτασε στο κελί της Κασιανής, η μοναχή έγραφε ακουσε τα βήματά του και από τη φωνή τον αναγνώρισε. Αντιστάθηκε όμως στον πειρασμό. 'Ηταν πλέον πολύ αργά για το Θεόφιλο. Παράτησε το αναλόγιο όπου έγραφε και κρύφτηκε.

Ο Θεόφιλος άνοιξε τη θύρα και μπήκε. Πλησίασε ταραγμένος στο αναλόγιο της μοναχής και διάβασε:

*

"Κύριε,

η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή,

την σην αισθομένη θεότητα,

μυροφόρου αναλαβούσα τάξιν,

οδυρομένη μοίρα σοι προ του ενταφιασμού κομίζει.

Οίμοι, λέγουσα, ότι νυξ μοι υπάρχει,

οίστρος ακολασίας ζοφώδης τε

και ασέληνος έρως αμαρτίας.

Δέξαι μου τας πηγάς των δακρύων,

ο νεφέλαις διεξάγων της θαλάσσης το ύδωρ.

Κάμφθητί μοι προς τους στεναγμούς της καρδίας,

ο κλίνας τους ουρανούς τη αφάτω σου κενώσει.

Καταφιλήσω τους αχράντους σου πόδας,

αποσμήξω τούτους δε πάλιν τοις της κεφαλής

μου βοστρίχοις...

(ων εν τω παραδείσω Εύα το δειλινόν,

κρότον τοις ωσίν ηχηθείσα τω φόβω εκρύβη)

συμπλήρωσε εκείνος και σεβόμενος την απόφασή της να μείνει μοναχή, βγήκε ταπεινωμένος από το μοναστήρι. Η Κασιανή όταν γύρισε διάβασε τους στίχους του Θεόφιλου, τους βρήκε ταιριαστούς και συνέχισε το ποίημα:

"Αμαρτιών μου τα πλήθη και κριμάτων μου

αβύσσους

τις εξιχνιάσει, ψυχοσώστα Σωτήρ μου;

Μη με την σην δούλην παρίδης

ο αμέτρητον έχων το έλεος".

Κατά την επίσημη εκδοχή, η Κασσιανή ήταν μια σπουδαία και ενάρετη χριστιανή ποιήτρια και μοναχή. Έζησε στην Κωνσταντινούπολη (829-842 μ. Χ), και μόνασε σε μοναστήρι που η ίδια ίδρυσε. Έγραψε πολλούς θρησκευτικούς ύμνους, γνωμικά, επιγράμματα επιτύμβια και πολλά ποιήματα. Η νήσος Κάσος διεκδικεί την Κασσιανή, εξαιτίας του ονόματός της. Αν και στα συναξάρια των αγίων της εκκλησίας δεν αναφέρεται πουθενά, η μνήμη της γιορτάζεται στις 7 Σεπτεμβρίου.

*

Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας έχουμε τα έξοχα "Δημοτικά Τραγούδια", αγνώστων ποιητών και την εξέχουσα μορφή του Ρήγα Φεραίου ή Βελεστινλή, του φλογερού Έλληνα / Δασκάλου του σκλαβωμένου Γένους και διαφωτιστή, που έγραψε το "Θούριο", ένα μεγάλο φλογερό επαναστατικό ποίημα, που άναψε στις καρδιές των Ελλήνων τον πόθο και τη φλόγα για ελευθερία, και προετοίμασε με τον τρόπο του το μεγάλο Σηκωμό του Εικοσιένα. Να μερικοί στίχοι από το Θούριο του Ρήγα:

"΄Ως πότε, παλληκάρια, να ζούμε στα στενά,

μονάχοι σαν λιοντάρια, στες ράχες στα βουνά;

Σπηλιές να κατοικούμεν, να βλέπωμεν κλαδιά,

να φεύγωμ' απ' τον κόσμον, για την πικρή σκλαβιά;

Να χάνωμεν αδέλφια, Πατρίδα και γονείς,

τους φίλους, τα παιδιά μας κι όλους τους συγγενείς;

*

Κάλλιό 'ναι μιάς ώρας ελεύθερη ζωή

παρά σαράντα χρόνοι σκλαβιά και φυλακή".

*

Τι ωφελεί αν ζήσης και είσαι στη σκλαβιά;

[...]

Με μια καρδίαν όλοι, μια γνώμη, μια ψυχή,

χτυπάτε του Τυράννου την ρίζαν, να χαθή!

Ν' ανάψωμεν μια φλόγα σε όλην την Τουρκιά

[...]

Στεριάς και του πελάγου να λάμψη ο Σταυρός,

κ' εις την δικαιοσύνην να σκύψει ο εχθρός.

Ο κόσμος να γλυτώσει απ' αυτήν την πληγή

κ' ελεύθεροι να ζώμεν, αδέλφια, εις την Γη!

*

Είναι στίχοι απλοί, κατανοητοί, που βοήθησαν τους σκλάβους να συνειδητοποιήσουν τη δεινή τους θέση, να θυμηθούν το ένδοξο παρελθόν τους και να αρπάξουν τα όπλα! Να πολεμήσουν για την Ανεξαρτησία τους.

Οι εχθροί της πατρίδας μας και της ελευθερίας των Ελλήνων τον συνέλαβαν με δόλο, τον θανάτωσαν μαζί με τους συντρόφους του και πέταξαν τα άψυχα κορμιά στο Δούναβη. Έμεινε όμως ο αγώνας του για το Έθνος μας και ο "Θούριος".