Με λυρα και με γνώση

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ελένη Χωρεάνθη:

Επιλέγω και παρουσιάζω συγγραφείς και βιβλία

Χρήστος Ν. Φίφης: "Με λύρα και με γνώση"

// Μια επισκόπηση της ποίησης του Γιάννη Ρίτσου//

Τυχαίο; Μπορεί, αν και τίποτα στη ζωή δεν γίνεται τυχαία. Πάντα υπάρχει αποχρών λόγος. Στις 19. 6. 2024 ήρθε στα χέρια μου ένα πανέμορφο βιβλίο των εκδόσεων Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος, δοκιμιακό έργο του ευπατρίδη φιλόμουσου ομογενούς Ελληνοαυστραλιανού ποιητή από την Αυστραλία, του Χρήστου Ν. Φίφη, με ιδιόχειρη αφιέρωση.

Ο Βρασίδας Καραλής, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϋ, γράφει για τον συγγραφέα Χρήστο Ν. Φίφη: “...Ο Χρήστος Φίφης είναι από τους πιο γνωστούς και πιο ση­μαντικούς πεζογράφους της ελληνο-αυστραλιανής λογο­τεχνίας. Ο πεζός λόγος του χαρακτηρίζεται από μια έντο­νη νοσταλγία για το χαμένο παρελθόν στην μητροπολιτι­κή Ελλάδα και ταυτόχρονα από μια ασύγκριτη αφοσίωση στη σύγχρονη ελληνο-αυστραλιανή εμπειρία. Είναι επί­σης χαρακτηριστικό πως είναι ο μόνος, μαζί με την Γιώττα Κριλλή, που συνεχίζουν να γράφουν στα ελληνικά και να εμπλουτίζουν τον κανόνα της ελληνο-αυστραλιανής σχολής με κείμενα που εκφράζουν τις βαθιές αλλαγές στη θέση και την αυτογνωσία των Ελλήνων μέσα από μια γλώσσα συχνά διαλεκτική με διαρκή αναφορά στην τοπική καταγωγή του συγγραφέα.

Η ποιητική συλλογή Από τους Δελφούς και το Ουλουρού είναι μια κατάθεση ψυχής για αυτό το όραμα της χαμένης πατρίδας και μια ανάκληση μνήμης για το παρελθόν της. Τα ποιήματά του, είναι ταυτόχρονα αυτοβιογραφικά και πο­λιτικά, μιλούν για την ατομική περιπέτεια αλλά και για την κοινωνική αδικία. Μιλούν για την Ελλάδα, την Κύπρο, τον πόλεμο της Κρήτης, τους αυτόχθονες της Αυστραλίας, τους μετανάστες, τους άστεγους, τους φτωχούς και όλους τους ανώνυμους ήρωες της καθημερινότητας που ξεχνιούνται και παραγκωνίζονται (...)Διατηρώντας αυτές τις μνήμες ζωντανές, ένας ολόκληρος κόσμος συνεχίζει να υπάρχει..”

Η καλή τύχη [ο Σταύρος Ι. Ζαχαρόπουλος] έφερε τον εξαίρετο Ελληνοαυστραλό μετανάστη, διανοούμενο ποιητή στο σπίτι μου, τιμή και χαρά μου, να προσφέρω ένα ευχάριστο δείπνο σε δύο φίλους που με τιμούν με την εμπιστοσύνη και τη φιλία τους, πέρα από την πολύχρονη και σε πολλά επίπεδα συνεργασία μου με τις Εκδόσεις Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος, τα θεμέλια της οποίας έθεσε η Υβέτ Παπαδοπούλου, εικονογράφος που με σύστησε στο Σταύρο να αναλάβω την επιμέλεια μιας σειράς "εικονογραφημένων βιβλίων για παιδιά από όλο τον κόσμο", που κυκλοφορεί εδώ και πολλά χρόνια, και ο Λουκάς που πρότεινε στο Σταύρο να γράψω την "Ελληνική Μυθολογία". Αυτή η συνεργασία κρατάει χρόνια.

Και τώρα στο προκείμενο.

Με λύρα και με γνώση

"Μια επισκόπηση της ποίησης του Γιάννη Ρίτσου", με τον τρόπο του Χρήστου Ν. Φίφη, ο οποίος είχε προσωπική επαφή με τον γίγαντα ποιητή της Ρομιοσύνης, πριν πολλά χρόνια και μια πολλαπλώς ενδιαφέρουσα έως αποκαλυπτική συζήτηση μαζί του, είναι το πρόσφατο βιβλίο του. Έτσι η έκδοση του συγκεκριμένου βιβλίου αποκτά ιδιαίτερη αξία;.

*

Από την εισαγωγή: Ο Γιάννης Ρίτσος (Μονεμβασιά 1909 – Αθήνα 1990) είναι ένας από τους πολυγραφότατους Έλληνες ποιητές.

Στις 6.000 περίπου σελίδες του ποιητικού του έργου μετα-

χειρίστηκε τη λυρική, την επική και τη δραματική τεχνική,

το πρώτο, το δεύτερο και το τρίτο πρόσωπο, τον δραματικό

μονόλογο σε ποιήματα όπως ο Επιτάφιος, o Αποχαιρετισμός

ή η Σονάτα του Σεληνόφωτος και τα άλλα ποιήματα της Τέ-

ταρτης Διάστασης, τη διαλογικότητα των επικών σκηνών,

όπως στα ποιήματα Γειτονιές του Κόσμου, ή τη διαλογικό-

τητα των χορικών, όπως στα ποιήματα Οι Γερόντισσες κι η

Θάλασσα, το Χορικό των Σφουγγαράδων ή Ο Αφανισμός της

Μήλος. Σε πολλά από τα ποιήματα του Ρίτσου συνυφαίνο-

νται και συνυπάρχουν, άλλοτε αλληλοσυμπληρωματικά και

άλλοτε αντιφατικά, στοιχεία όπως: η μνήμη, η δραματικό-

τητα του παρόντος, το όραμα του μέλλοντος, το παραδοσια-

κό και το μοντέρνο, ο στοχασμός, το σχόλιο, ο αυτοσχολια-

σμός, η διακήρυξη, ο υπαινιγμός, η βεβαιότητα, η ασκίαστη

πίστη, η αμφιβολία, τα ερωτηματικά, η απορία, ο σκεπτικι-

σμός, η ξεκάθαρη άποψη, η σκοτεινότητα, το επιχείρημα, ο

παραβολικός λόγος, το σύμβολο, η περιγραφή, η οπτική ή

η κινηματογραφική εικόνα, η προφορικότητα, η ελληνική

ύπαιθρος, το βουνό, η θάλασσα, το νησί, η πόλη, η μεγαλού-

πολη, η αστική ζωή, το αρχαίο, το νέο, το σύγχρονο, το διαχρονικό, ο πλατειασμός, η επιγραμματικότητα, η ελλειπτι-

κότητα, ο μύθος, η ανάπτυξη μιας προσωπικής μυθολογίας,

η διακειμενικότητα, η αυτοδιακειμενικότητα, η κατανόηση,

η συμπάθεια, η αγάπη για τον συνάνθρωπο, η ειρωνεία, η

αυτοειρωνεία, ο σαρκασμός, ο αυτοσαρκασμός, ο κυνισμός,

ο ασκητισμός, η αυτοθυσία, ο ερωτισμός, η προσωπική και

η συλλογική απελευθέρωση.

Ο Ρίτσος είναι ο αριστοτέχνης του μακρού, αλλά και του

σύντομου, επιγραμματικού ποιήματος. Μέσα από το ογκώ-

δες έργο του προβάλλουν διαρκώς τα ζωτικά ερωτήματα της

ποίησης, της ποιητικής, του τοπίου, της παράδοσης και της

μοντερνιστικής ανανέωσης, της ιδεολογίας, της κοινωνικής

δικαιοσύνης, της ύπαρξης του ανθρώπου – του νοήματος της

ζωής, της φθοράς και του θανάτου.

*

Τα ποιήματα που εξετάστηκαν αποτελούν μόνο ένα μικρό μέ-

ρος του τεράστιου έργου του Γιάννη Ρίτσου. Ωστόσο, μας

δίνουν μια εικόνα της εξέλιξης του ποιητή από την πρώτη

περίοδο 1934–1935 μέχρι τα τελευταία του δημοσιευμένα

ποιήματα των χρόνων 1987–1989. Η λύρα του, το ποιητικό

του έργο – με λύρα και με γνώση – εξελίσσεται, εμπλουτίζε-

ται και ποικίλλεται διαρκώς παράλληλα με την εξέλιξη της

γνώσης του για την τέχνη του και τις πολιτικές και κοινωνι-

κές εμπειρίες και τον κόσμο γύρω του.

Η πίστη του στο όραμα της επανάστασης και οριστικής

νίκης του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος είναι

ατράνταχτη και τη διακηρύττει «με λύρα και με γνώση».

Στις δυο πρώτες του ποιητικές συλλογές επικρίνεται (συχνά λανθασμένα) και από τη δεξιά και την αριστερή κριτική, άλλοτε για «καρυωτατικές απομιμήσεις» και άλλοτε

για εκζήτηση και για το «φουσκωμένο» του εγώ που τον

οδηγεί στο να παρουσιάζει τον εαυτό του ως τον βάρδο του

λαού. Ο Ρίτσος, όμως, δεν αγνόησε τις κριτικές και δεν έπαψε ποτέ να μελετά την τέχνη του και τον κόσμο, να μαθαίνει διαρκώς και να εξελίσσεται*.

*

Αμέσως μετά, το 1936 ο Ρίτσος έχει αποκτήσει περισσότερη πολυπλοκότητα με την «καλλιτεχνική πονηρία» να βάζει «τους τρίτους να μιλάνε».

Στον Επιτάφιο, η αφήγηση γίνεται από ένα τρίτο πρόσωπο,

τη μάνα του σκοτωμένου εργάτη, κάτι που διαφοροποιεί το

ποίημα από τα μέχρι τότε προηγούμενά του και του προσδίδει, μαζί με τη λυρικότητα, δραματικότητα, αμεσότητα και

μεγαλύτερη πειστικότητα. [...] η πίστη του ποιητή στο κοινωνικό όραμα εξακολουθεί ατράνταχτη. Εδώ, όμως, παρουσιάζει τον εαυτό του ως έναν ταπεινό εργάτη του λόγου που προσπαθεί να τοποθετήσει στο σταυροδρόμι του κόσμου, με ενθουσιασμό και

αυτοπεποίθηση, μια οδική πινακίδα προς το φωτεινό μέλλον

της ανθρωπότητας. Η αφοσίωση του ποιητή στο κοινωνικό όραμα τού επιφέρει προσωπικές διώξεις, διακρίσεις και

εξορίες για περισσότερο από δυο δεκαετίες.

Στο Τερατώδες Αριστούργημα του 1977, τίποτα πλέον δεν

είναι σίγουρο και δεδομένο, όπως παλιότερα. Αυτοπαρουσιάζεται στο ποίημα ως «ένας ήσυχος άνθρωπος που δεν ήξερε τίποτα». Εκφράζει αμφιβολίες για τη συνέπεια λόγων,

έργων και πρακτικών πολλών γύρω του και δυσπιστεί για

πολλά. Η μόνη ασκίαστη πίστη και τιμή που εκφράζει είναι

στη μνήμη των νεκρών των αγώνων.

Στον συγγεντρωτικό τόμο της τελευταίας εργασίας του

Αργά, πολύ αργά μέσα στη νύχτα, η φιλοσοφική προσέγγιση

και η μνήμη των νεκρών (το ποίημα «ο άλλος φόβος») είναι

και πάλι εμφανείς. Εμφανής είναι επίσης η απογοήτευση

για τον εφησυχασμό και την έλλειψη κριτικής και αυτοκριτικής που οδήγησαν το σοσιαλιστικό στρατόπεδο στην

πνευματική αδράνεια και την κατάρρευση του σοσιαλιστικού οράματος. Ο ποιητής τώρα έχει καταστεί ένας βάρδος

του λαού και της ελληνικής γλώσσας, όχι επειδή το διακηρύττει ο ίδιος αλλά επειδή αυτό στηρίζεται στην ελληνική

και διεθνή αναγνώριση του μεγάλου ποιητικού του έργου.

Ο ίδιος, σε ένα από τα τελευταία ποιήματά του, το «Αποκατάσταση», αναφέρεται έμμεσα στο έργο της ζωής του και

παρουσιάζει τον εαυτό του ως έναν ταπεινό εργάτη-προλετάριο της τέχνης, «ερωτευμένος πάντα με τα δέντρα, τα πουλιά, τα ζώα και τους ανθρώπους» – ερωτευμένος πάντα

με την ποίηση και τη ζωή.

*

Πρόκειται για ολοκληρωμένο δοκιμιακό έργο που δίνει μια ανάγλυφη εικόνα της τεράστιας ποιητικής δημιουργίας Του Γιάννη Ρίτσου, ενός από τους δύο Μεγάλους ελληνοπρεπείς / ελληνολάτρες ποιητές της νεώτερης Ελλάδας: Γιάννη Ρ'ίτσο/ Οδυσσέα Ελύτη που ασχολήθηκαν με ουσιαστικά, ζωτικά θέματα και προβλήματα, καθένας από τη δική του σκοπιά.

Ο Χρήστος Ν. Φίφης, με το έργο του αυτό κάνει μια σημαντική προσφορά στον Απόδημο Ελληνισμό, φέρνοντάς τον σε επαφή με την αριστουργηματική ποιητική δημιουργία του Γιάννη Ρίτσου απλά, μεθοδικά "Με λύρα και με γνώση".

*

Σημείωση: Βλέπε και Αφιέρωμα του περιοδικού Ευθύνη, "Τετράδια Ευθύνης". συλλογικό, τ. 40/ 2003: "Οδυσσέας Ελύτης - Γιάννης Ρίτσος // βίοι παράλληλοι/ έργα παράλληλα".

*

Το βιβλίο του Χρήστου Ν. Φίφη "Με λύρα και με γνώση"

Μια επισκόπηση της ποίησης του Γιάννη Ρίτσου

κυκλοφορείται από τις Εκδόσεις Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος σε ωραία, φροντισμένη έκδοση. Αθήνα 2024.