23 Απριλίου 2023 // Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου
Ελένη Χωρεάνθη: Επιλογή/ παρουσίαση βιβλίου
Ο Χρήστος Ν. Φίφης: και "Η ποίηση της Διασποράς"
"Από τους Δελφούς και το Ουλουρού"
Ο Ελληνισμός της Διασποράς και "Ηδιασπορική ποίηση του Χρήστου Ν. Φίφη" για να χρησιμοποιήσω τον όρο του ποιητή Χρήστου Ν. Φίφη, οι Έλληνες της Αυστραλίας, αποτελούν μια άλλη, όπως κι εκείνη της Αμερικής, Ελλάδα. Μια Ελλάδα ζώσα.
Με αφορμή την τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Βιβλίου, προτίμησα να παρουσιάσω τη συλλογή ποιημάτων του Χρήστου Ν. Φίφη, ενός διακεκριμένου Έλληνα μετανάστη ποιητή που ζει και δημιουργεί στην Αυστραλία. Είναι χαρακτηριστικός ο τίτλος της συλλογής: “Από τους Δελφούς και το Ουλουρού”, που σημαίνει από το χωριό του στην Ελλάδα ίσαμε τη Μελβούρνη στην Αυστραλιανή Ήπειρο, όπου δραστηριοποιείται σε διάφορους τομείς, υπάρχει ένας απέραντος κόσμος, άνθρωποι διαφόρων πολιτισμών, θρησκειών, εθνικοτήτων, που προσπαθούν και να διατηρήσουν στην ψυχή τους τις μνήμες της παιδικής τους ηλικίας, τις ρίζες τους, και να συνυπάρξουν με τις φυλετικές και τους διαφορές αποδεχόμενοι αλλήλους.
Ο Βρασίδας Καραλής, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϋ, στο εισαγωγικό σημείωμά του, με τον ενδεικτικό τίτλο: “Η διασπορική ποίηση του Χρήστου Ν. Φίφη” γράφει:
“Ο Χρήστος Φίφης είναι από τους πιο γνωστούς και πιο σημαντικούς πεζογράφους της ελληνο-αυστραλιανής λογοτεχνίας. Ο πεζός λόγος του χαρακτηρίζεται από μια έντονη νοσταλγία για το χαμένο παρελθόν στην μητροπολιτική Ελλάδα και ταυτόχρονα από μια ασύγκριτη αφοσίωση στη σύγχρονη ελληνο-αυστραλιανή εμπειρία. Είναι επίσης χαρακτηριστικό πως είναι ο μόνος, μαζί με την Γιώττα Κριλλή, που συνεχίζουν να γράφουν στα ελληνικά και να εμπλουτίζουν τον κανόνα της ελληνο-αυστραλιανής σχολής με κείμενα που εκφράζουν τις βαθιές αλλαγές στη θέση και την αυτογνωσία των Ελλήνων μέσα από μια γλώσσα συχνά διαλεκτική με διαρκή αναφορά στην τοπική καταγωγή του συγγραφέα.
Όπως γράφει ο ίδιος, ο Φίφης άρχισε να γράφει και να δημοσιεύει ποιήματα από πολύ νωρίς. Τα ποιήματά του που εκδίδονται εδώ οδηγούν την δομική διπολικότητα του λόγου του σε μια μοναδική σύνθεση όπου το παρελθόν και το παρόν συνυπάρχουν μέσα σε έναν ορίζοντα ελπίδας για το μέλλον των νέων ανθρώπων στην Πέμπτη ήπειρο αλλά και σε έναν ανήσυχο κόσμο συνολικά. Ηποιητική συλλογή Από τους Δελφούς και το Ουλουρού είναι μια κατάθεση ψυχής για αυτό το όραμα της χαμένης πατρίδας και μια ανάκληση μνήμης για το παρελθόν της.
Τα ποιήματά του, πολλά αφηγηματικά, άλλα λυρικά και άλλα, τέλος, στοχαστικά πάνω στην ανθρώπινή του εμπειρία, και ιδιαίτερα στην εμπειρία της μετανάστευσης και της διασποράς, μας ταξιδεύουν από το χωριό του στην Αυστραλία και από την Αυστραλία στον απέραντο κόσμο της μνήμης που αρδεύει κάθε καλλιτεχνική δημιουργία. Είναι ταυτόχρονα αυτοβιογραφικά και πολιτικά, μιλούν για την ατομική περιπέτεια αλλά και για την κοινωνική αδικία. Μιλούν για την Ελλάδα, την Κύπρο, τον πόλεμο της Κρήτης, τους αυτόχθονες της Αυστραλίας, τους μετανάστες, τους άστεγους, τους φτωχούς και όλους τους ανώνυμους ήρωες της καθημερινότητας που ξεχνιούνται και παραγκωνίζονται.
Αρχίζοντας με έναν διάλογο πάνω στην καταγωγή, ο Φίφης καταδύεται στις αναμνήσεις της παιδικής του ζωής, στο μακρινό του χωριό, που δεν έφυγε ποτέ από τον νου του ακόμα και μέσα στους πολύβουους και πολύκοσμους δρόμους της Μελβούρνης.
Πολλά ποιήματα διαβάζονται σαν αφηγηματικές ανακλήσεις προσώπων, τόπων και εμπειριών που τώρα υπάρχουν στη μνήμη του ποιητή. Το μεγάλο κατόρθωμα της ποίησης του Φίφη είναι ότι υπονομεύει το κράτος της λήθης και της αμνησίας. Διατηρώντας αυτές τις μνήμες ζωντανές, ένας ολόκληρος κόσμος συνεχίζει να υπάρχει και να ζει για τη νέα γενιά και τους Έλληνες παντού.
Ο κόσμος του Φίφη διαπερνάται από μια υποσυνείδητη συγκινησιακή ενέργεια. Μέσα από την αγαπητική σχέση με το παρελθόν διαβάζουμε μερικές σημαντικές, σχεδόν ανθρωπολογικές μαρτυρίες για τον κόσμο που άφησε πίσω. Στο ποίημα «Από την Κοσκινά των παιδικών χρόνων» βρίσκουμε μια εκπληκτική αναβίωση της καθημερινής αγωνίας ενός χωριού ταπεινού, αλλά που προσωποποιεί τον ανθρωπισμό και την αλληλεγγύη της παραδοσιακής κοινωνίας. Τίποτε δεν έχει ξεχαστεί από τον ποιητή. Θυμάται και ανακαλεί πρόσωπα, πράγματα, λόγια, τα φαγητά που έτρωγαν, τα ρούχα που φορούσαν. Πρόκειται για ένα από τα συγκινητικότερα κείμενα του βιβλίου, που μπορεί επίσης να διαβαστεί σαν μια λαογραφική κατάθεση για αυτόν τον χαμένο κόσμο…”
Η ποίηση του Φίφη δίνει εντύπωση ανάλογη με τα ιστορικά ποιήματα του Καβάφη συνδυασμένα με την λυρική εμπνοή του Παλαμά. Σε αυτήν, το παρελθόν είναι ένας ενεργός παράγοντας της ευαισθησίας του παρόντος, τόσο μακριά, σε μια άλλη ήπειρο και σε έναν άλλο κόσμο. Διαβάζουμε με μεγάλη συγκίνηση ποιήματα όπως «ΗΣκοτεινή πλευρά του Φεγγαριού» και τα «Ποιήματα ενός οδοιπορικού στην Ελλάδα», όπου βρίσκουμε συμπυκνωμένη τη δύναμη του ποιητή να βιώνει την ιστορία ως μια συγχρονική πραγματικότητα που ενδυναμώνει την ποιητική συνείδηση στις δυσκολίες του σήμερα. Συγκινητικό βαθιά είναι το ποίημα στη μνήμη της Μαριανίνας Κριεζή που πέθανε τόσο νέα αφού είχε γαλουχήσει την ευαισθησία μας γενιάς με τις εκπομπές της στο ραδιόφωνο. Ο ποιητής καταδύεται στην καρδιά και την βαθύτερη αλήθεια του κόσμου της Κριεζή: «Ένα παιδί που είχες τη χάρη να συνομιλείς / με τις μούσες και τις φιλενάδες σου τις νεράιδες / να διαβάζεις τις σκέψεις και τον πόνο των παιδιών και φίλων. / Μια νεραϊδένια ύπαρξη που στέρεα πάταγες στη γη». Εδώ βρίσκουμε την πεμπτουσία της ποιητικής γλώσσας του Φίφη. Σκοπός όλης της ζωής έγραφε ο Καζαντζάκης είναι να γίνει ένα παραμύθι, μια παρηγοριά για τον χρόνο που περνάει και τους ανθρώπους που χάνονται.
Η τελευταία συλλογή του Χρήστου Φίφη είναι ένα έργο βαθιάς και πυκνής ωριμότητας και ευαισθησίας, που διασώζει από τη λήθη έναν κόσμο που χάθηκε αλλά ξαφνικά βρίσκουμε μπροστά μας αναστημένο σε μια άλλη ήπειρο, στη Μελβούρνη της απάνω Ελλάδας, όπως θα έλεγε και πάλι ο Καζαντζάκης. Η διασπορική ποίηση του Φίφη μεταλαμπαδεύει την αγωνία του παλιού μετανάστη στη σύγχρονη γενιά και την μεταμορφώνει σε μια λυρική υποθήκη για το μέλλον.
*
* Βρασίδας Καραλής, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϋ
***
Σύντομο ανθολόγιο
Ο αγώνας είναι συνεχής
*
Μνήμη Πλούταρχου Δεληγιάννη, 1935-2013
Στη νέα χώρα η υλοποίηση των ονείρων του
σήμαινε αγώνες και θυσίες.
Το γνώριζε. Ήταν έτοιμος από την αρχή.
Είχε διαλέξει τη στενή οδό της σπουδής
αλλά και της ανιδιοτελούς συμμετοχής
στα κοινά. Το σπίτι, η δουλειά, οι αγώνες.
Οι καταστάσεις δύσκολες, μα πάλευε.
Πάλεψε κι αν δεν τα πέτυχε όλα
πολλά κατόρθωσε. Ήταν αγωνιστής.
*
Ηεκδρομή που οργάνωσε στα χιόνια
κύλησε με χιονοπόλεμο και τραγούδια.
Στην επιστροφή σταματήσαμε στο πάρκο
για ψήσιμο κρεάτων, χορούς και μπάλα.
Μιλούσε όρθιος με τους φίλους του
κατά των δικτατόρων στην Ελλάδα
μιλούσε για δημοκρατία
και για μια κοινωνία δίκαιη.
Είχε ενθουσιαστεί με τα λόγια του
ακόμη και μια κάργια
στ’ αντικρινό κλαρί
που τον παρακολουθούσε προσεκτικά.
Αυτός έφερνε το παϊδάκι προς το στόμα του
και πάλι το απομάκρυνε
να συνεχίσει τη συζήτηση
μ’ ένθερμους συνομιλητές του.
Κάποια στιγμή η κάργια όρμησε απ’ το κλαρί
κι από το χέρι του άρπαξε το παϊδάκι.
Όλοι μείναμ’ άφωνοι καθώς το κοράκι
απομακρυνόταν στα δέντρα.
—Ε, δεν ήταν και τίποτα το τρομερό,
είπε αυτός, μετά από λίγο. Το πουλί
πεινούσε περισσότερο από μένα.
Η μοιρασιά σημαίνει δικαιοσύνη
*
Κουβαλούσε από τη Φλώρινα στη Μελβούρνη
τις Μικρασιατικές του μνήμες
και εκείνες του εμφυλίου.
Στο όραμά του αναβρύζει
η Ελλάδα μαζί με τη γλώσσα
μαζί με τον αγώνα για δικαιοσύνη.
Η σκέψη του συχνοκλώθει το ερώτημα
πώς θα διαβάσουν οι νέοι τις μνήμες και το όραμα
μόνοι τους και σωστά.
Μελβούρνη, 2013
***
Ράβδος εν γωνία…
*
Οταξιδιώτης νέος
μπήκε στον έλεγχο του αεροδρομίου
με τη λεπτοπλουμισμένη αγκλίτσα
που του δώρισαν τα ξαδέρφια του
στο χωριό του.
«Τι είναι αυτό το μακρύξυλο
μπαστούνι που κρατάς;»
του πέταξε ο περίεργος υπάλληλος.
«Είναι η ποιμενική μου ράβδος»,
τον πληροφόρησε εύχαρις.
«Κι αυτό το βλάχικο ματσούκι,
ετούτο το τσοπανοράβδι,
νέος άνθρωπος,
θα το πάρεις μαζί σου στην Ευρώπη;
Υποθέτω σπουδάζεις εις τας Ευρώπας,
δεν πας εκεί να σαλαγάς
τα γίδια και τα πρόβατα».
«Ξέρετε, τα πρόβατα υπάρχουνε παντού,
έστω κι αν νομίζουν πώς ξέφυγαν από το κοπάδι»,
απάντησε στη συγκαταβατική του ερώτηση.
«Γι’ αυτό κανένας δεν πρέπει να ξύνεται
στην γκλίτσα του τσοπάνη».
Ήδη άκουε στο μυαλό του
μια παλιά μαγεμένη ορχήστρα
πολλών νερών και κουδουνιών
και μακρινούς κελαηδισμούς πουλιών.
Και πράγματι, ο νέος πίστευε
ότι ένιωθε δεσπότης
δυο σκαλοπάτια ψηλότερα
από το ποίμνιό του
και τον συγκαταβατικό στρογγυλόσκεπτο
υπάλληλο του ελέγχου.
Σαν πολύ φαντασμένος
φαίνεται ο μπαστονόβλαχος,
σκέφτηκε ο υπάλληλος.
Υπομορφάζων και κουνώντας το κεφάλι,
του ένευσε να περάσει.
Αθήνα, 2018
***
Η σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού
*
Και αυτή υπήρχε. Όπως στα περσότερα χωριά.
Πότε πότε η ζωή του χωριού
συνταρασσόταν.
Καμιά φορά
σημειωνόταν και κάποιο έγκλημα τιμής.
Άλλοτε υπήρχαν
αγεφύρωτες φιλονικίες για τα νερά,
το βγάλσιμο του αυλακιού,
τα σύνορα του χωραφιού,
το κόστος των αγροζημιών
η αποκλειστική χρήση ορισμένων βοσκοτόπων
ερωτικές αντιζηλίες,
προσωπικές έχθρητες.
Ενίοτε δεν λύνονταν με δικαστικές αποφάσεις,
αλλά με χειροδικίες και αυτοδικία.
*
Σε κάθε γενιά εμφανιζόταν
κάποια περισσότερο σοβαρή περίπτωση.
Κάποτε γνωστά εγκλήματα
παρέμεναν ανεξιχνίαστα.
*
Πριν εκατό τόσα χρόνια ποιος σκότωσε τον Τσελεπή;
Ηεκδοχή ήταν ότι έπεσε απ’ την αριά,
αλλά στην πλάτη του βρέθηκαν σημάδια σκαγιών
και τουφεκισμού.
Πριν εξήντα χρόνια ο Νικολός βρέθηκε
ένα πρωί κοντά στο κοπάδι του
με σπασμένο κεφάλι και παραμορφωμένα
από τα χτυπήματα μέλη.
Είπαν ότι ο μακαρίτης σεληνιαζόταν
και πάνω στην κρίση σκοτώθηκε.
*
Μήπως σκοτώθηκε μόνος του με το ρόπαλο
που βρέθηκε σφηνωμένο στο δέντρο
στην άκρη του μεγάλου βράχου;
Άλλοτε, αν ο ένοχος οδηγούνταν
στο δικαστήριο,
ήταν πολλοί οι μάρτυρες
που διαβεβαίωναν για τον καλό του χαρακτήρα
ή την κακή στιγμή ενός φτωχού
και έντιμου οικογενειάρχη.
Ε, και τι άλλο μπορούσε να γίνει;
Υπήρχε καλοσύνη στο χωριό
αλλά και η αθέατη
πλευρά του φεγγαριού.
Αθήνα, Ιούλιος 2022
***
Οι εισβολείς
ήρθαν ντυμένοι με την προβιά της ειρήνης
*
Ηποίηση δεν σταματάει τα τανκ,
ούτε τα αεροπλάνα,
αλλά μας βοηθάει, πρέπει να μας βοηθάει,
να ζήσουμε,
να ξέρουμε πώς αισθανόμαστε,
να ψαχνόμαστε ποιοι είμαστε,
πού βρισκόμαστε και πού πάμε.
Τους εισβολείς δεν τους έφερε η θάλασσα·
τους έφερε η ευκαιρία.
Μια ευκαιρία που την περιμένανε χρόνια.
Πάντα ευκαιρίες περιμένανε.
Ευκαιρίες ήταν το 1071, ή το 1326, ή το 1352,
ή τόσες άλλες.
Να τα κατανοούμε αυτά!
Ηποίηση να ρίχνει φως στα γεγονότα! Να μην αποκοιμίζει!
Να μην τα παπαγαλίζουμε αυτά. Να τα κατανοούμε.
Ηποίηση είναι αισθήματα, λένε. Θα πρέπει, όμως, να είναι
και αυτογνωσία και φως και πνεύμα.
Τους εισβολείς δεν τους έφερε η θάλασσα.
Ήρθαν ξαφνικά ένα πρωί από τη θάλασσα και τον αέρα,
ήρθαν ντυμένοι με την προβιά της ειρήνης.
Μελβούρνη, Ιούλιος 2023
***
Ποιήματα ενός οδοιπορικού
Στην κεντρική Ελλάδα
Στον Σταύρο και τη Νατάσα
του οδοιπορικού
Χτισμένη στο βουνό
και στη θάλασσα η Ναύπακτος
*
Πάνω από το κάστρο της Ναυπάκτου
κοιτάζουμε έκθαμβοι
την πόλη και τη θάλασσα.
Στις φωτοσυρμές του πρωινού
αστράφτει κάτω η μελογάλανη θάλασσα
με τις ανταύγειες του Χελμού απέναντι
το Αίγιο, το Ρίο και την Πάτρα.
Ανεβαίνουμε το βουνό πάνω από τη Ναύπακτο.
Ανεβαίνουμε το βουνό να πάμε στα βουνά.
Ένα οδοιπορικό στα βουνά και στη θάλασσα.
Χτισμένη στο βουνό και στη θάλασσα
η Ναύπακτος.
Όπως λέει κι ο ποιητής,
χτισμένη στη θάλασσα
και στα βουνά η Ελλάδα.
***
Στο δρόμο για το Θέρμο
*
Περνώντας τη γέφυρα του Μπανιά
στο δρόμο για το Θέρμο,
πάνω από τον λοξάρη Φίδαρη,
το αυτοκίνητο σκαρφαλώνει αγκομαχώντας
τις ανηφορικές στροφές για την Ανάληψη.
Μια πραγματική ανάληψη η Ανάληψη!
Η Δερβέκιστα του Καραϊσκάκη!
Στην ευθεία για το Πετροχώρι
από ψηλά η ουρανογάλανη Τριχωνίδα
μια ζωγραφιά τ’ άσπρα χωριά
που καθρεφτίζονται τριγύρω της
στο φως και γκριζοπράσινα:
η Μακρινού, η Γαβαλού, η Ματαράγκα,
το Παναιτώλιο, η Παραβόλα, η Παντάνασσα,
η Νερομάνα, η Καληθέα.
Αυτή κάτω είναι η απότομη βουνοπλαγιά
που με τη λίμνη πίσω τους την ανέβηκαν κάποτε
οι στρατιώτες του Φιλίππου του 5ου,
να καταστρέψουν τα ιερά του Θέρμου
*
Κυκλοφορεί Από τις εκδόσεις: Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 2023/
Φωτογραφίες: 1. Ο Χρήστος Ν.Φίφης 2. Το εξώφθλλο της Συλλογής
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου