Ελένη Χωρεάνθη
Αφιέρωμα στη Βυζαντινή ποιήτρια: Οσία μοναχή Κασσιανή *
Μια ιστορία αγάπης / σαν παραμύθι**
Μπορούμε να ισχυριστούμε βάσιμα πως η Ελλάδα είναι η Χώρα μεγάλων ποιητών, από τον Όμηρο και τον Ησίοδο, τους μελικούς και λυρικούς, τους τραγικούς ποιητές της κλασικής αρχαιότητας, τον Σολωμό, τον Κάλβο, τον Παλαμά, το Σικελιανό, ίσαμε τους Ελύτη, Ρίτσο, Σεφέρη, Νικηφόρο Βρεττάκο.
Στο Βυζάντιο ξεχωρίζουμε τη μοναχή Κασσιανή, μια σπουδαία χριστιανή ποιήτρια, για την οποία αναφέρεται ότι συνέθεσε το πολύ γνωστό "Τροπάριο της Κασσιανής" που ακούμε τη Μεγάλη Τρίτη στον εσπερινό. Οι παραδόσεις λένε, ότι ήταν μια πολύ όμορφη, σεμνή, μορφωμένη και περήφανη αρχοντοπούλα που έζησε στο Βυζάντιο τον ένατο μ. Χ. αιώνα, τον καιρό του αυτοκράτορα Θεόφιλου. Ο βίος της μοιάζει κάπως με ρομαντικό μυθιστόρημα, με γλυκόπικρο παραμύθι.
Σύμφωνα με τις παραδόσεις, όταν ήρθε η ώρα να παντρευτεί ο Θεόφιλος, η βασιλομήτωρ Ευφροσύνη οργάνωσε ένα είδος "καλλιστείων", για να εκλέξει ο γιος της τη μέλλουσα βασίλισσα, και κάλεσε στην Κωνσταντινούπολη τις πιο όμορφες αρχοντοπούλες του Βυζαντίου. Ανάμεσα στις δώδεκα καλλονές που έφτασαν στην τελική κρίση, ξεχώριζαν η Κασσιανή και η Θεοδώρα. Ο Θεόφιλος για να κάνει την καλύτερη επιλογή σοφίστηκε ένα τέχνασμα: Κρατώντας ένα χρυσό μήλο στάθηκε μπροστά στην Κασσιανή και της λέει:
"Ώς άρα δια γυναικός ερρύη τα φαύλα!"
που απλά σημαίνει:"Άραγε, γιατί από τη γυναίκα πήγασαν τα κακά;"
Η Κασσιανή χωρίς κανένα δισταγμό, του απάντησε:
«Και δια γυναικός πηγάζει τα κρείττω!»
που σημαίνει: "Και από τη γυναίκα πηγάζουν τα καλύτερα!"
Ο Θεόφιλος, αντί να την προτιμήσει γιατί ήταν η ωραιότερη, φοβούμενος την εξυπνάδα της, προσπέρασε και πρόσφερε το χρυσό μήλο στη Θεοδώρα. Η Κασσιανή ύστερα από αυτή την προσβολή αποφάσισε να αφιερωθεί στον Θεό. Φόρεσε το σχήμα και το ένδυμα της μοναχής και κλείστηκε σε μοναστήρι για όλη την υπόλοιπη ζωή της. Αφοσιώθηκε στις προσευχές και στην ποίηση. Εκεί έγραψε πολλά και ωραία ποιήματα, ανάμεσα στα οποία και το ποίημα για την αμαρτωλή του Ευαγγελίου, η οποία άλειψε τα πόδια του Ιησού με πανάκριβο μύρο και τα σκούπισε με τα πλούσια μαλλιά της λίγο προτού Εκείνος να σταυρωθεί. Πρόκειται για το ιδιόμελο τροπάριο της Κασσιανής, που ψέλνεται με δικό του μέλος το βράδυ της Μεγάλης Τρίτης.
Όταν έμαθε ο Θεόφιλος πως η Κασσιανή έγινε μοναχή, οδήγησε τα φιλόδοξα βήματά του ώς τις κλειστές θύρες του μοναστηριού. Οι μοναχές του άνοιξαν και κείνος πήγαινε από κελί σε κελί χωρίς να φανερώσει το σκοπό της επίσκεψής του. Όταν έφτασε στο κελί της Κασσιανής, η μοναχή έγραφε. Άκουσε τα βήματά του και από τη φωνή τον αναγνώρισε. Αντιστάθηκε όμως στον πειρασμό. Ήταν πλέον πολύ αργά για τον Θεόφιλο. Παράτησε το αναλόγιο όπου έγραφε και κρύφτηκε. Ο Θεόφιλος άνοιξε τη θύρα και μπήκε. Πλησίασε ταραγμένος στο αναλόγιο της μοναχής και διάβασε:
*
"Κύριε,
η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή,
την σην αισθομένη θεότητα,
μυροφόρου αναλαβούσα τάξιν,
οδυρομένη μοίρα σοι προ του ενταφιασμού κομίζει.
Οίμοι, λέγουσα, ότι νυξ μοι υπάρχει,
οίστρος ακολασίας ζοφώδης τε
και ασέληνος έρως αμαρτίας.
Δέξαι μου τας πηγάς των δακρύων,
ο νεφέλαις διεξάγων της θαλάσσης το ύδωρ.
Κάμφθητί μοι προς τους στεναγμούς της
καρδίας,
ο κλίνας τους ουρανούς τη αφάτω σου κενώσει.
Καταφιλήσω τους αχράντους σου πόδας,
αποσμήξω τούτους δε πάλιν τοις της κεφαλής μου βοστρίχοις...
[ - ων εν τω παραδείσω Εύα το δειλινόν,
κρότον τοις ωσίν ηχηθείσα τω φόβω εκρύβη** -] ,
"Αμαρτιών μου τα πλήθη και κριμάτων μου αβύσσους
τις εξιχνιάσει, ψυχοσώστα Σωτήρ μου;
Μη με την σην δούλην παρίδης
ο αμέτρητον έχων το έλεος".
***
*Απόσπασμα από το ανέκδοτο δοκίμιό μου: Ανθολόγιο μεγάλων Ελλήνων ποιητών -Από τον Ησίοδο έως και τον Νικηφόρο Βρεττάκο.
*
**Λέγεται ότι τους δύο στίχους:
“- ων εν τω παραδείσω Εύα το δειλινόν,/ κρότον τοις ωσίν ηχηθείσα τω φόβω εκρύβη -”, τους
συμπλήρωσε ο Θεόφιλος και σεβόμενος την απόφασή της να μείνει μοναχή, βγήκε ταπεινωμένος από το μοναστήρι. Η Κασσιανή όταν γύρισε διάβασε τους στίχους του Θεόφιλου, τους βρήκε ταιριαστούς και συνέχισε το ποίημα.
*
Σημείωση: Κατά την επίσημη εκδοχή, η Κασσιανή ήταν μια σπουδαία και ενάρετη χριστιανή ποιήτρια και μοναχή. Έζησε στην Κωνσταντινούπολη (829-842 μ. Χ), και μόνασε σε μοναστήρι που η ίδια ίδρυσε. Έγραψε πολλούς θρησκευτικούς ύμνους, γνωμικά, επιγράμματα επιτύμβια και πολλά ποιήματα.
Η νήσος Κάσος διεκδικεί την Κασσιανή, εξαιτίας του ονόματός της.
Αν και στα συναξάρια των αγίων της εκκλησίας δεν αναφέρεται πουθενά, η μνήμη της γιορτάζεται στις 7 Σεπτεμβρίου.
*
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου