Ο Ελύτης για πάιδιά

«Του μικρού Bοριά παράγγειλα/ να ‘ναι καλό παιδάκι…»

Γράφει η Ελένη Χωρεάνθη //

 

 

 

 

Ιουλίτα Ηλιοπούλου: “Ο Ελύτης για παιδιά”, Εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα, 2022

 

Η Ιουλίτα Ηλιοπούλου εδώ και χρόνια ασχολείται με θέματα που αφορούν τα μικρά και τα μεγαλύτερα παιδιά. Είναι γνωστές οι σημαντικές θεατρικές παραστάσεις, που γράφει και ανεβάζει, στα δρώμενα των οποίων συμμετέχει και η ίδια· εκτός της συγκεκριμένης δραστηριότητας, γράφει αξιόλογα βιβλία για παιδιά με θέματα από τον κόσμο της τέχνης και του πολιτισμού, προσπαθώντας να φέρει τους μικρούς αναγνώστες της σε επαφή με καλλιτεχνικά θέματα και γεγονότα, να τους μυήσει στα μυστήρια και τα μυστικά, στην ομορφιά των έργων τέχνης, και να στρέψει την προσοχή και το ενδιαφέρον των παιδιών του Δημοτικού σχολείου, βασικά, αλλά και των μεγαλύτερων, που μπαίνουν στην εφηβεία, προς αυτή την κατεύθυνση. Και όχι μόνο των παιδιών, αλλά και μεγάλων ηλικιακά, που θεωρούν “δύσκολο” τον Ελύτη. Γιατί τα βιβλία της για παιδιά παρουσιάζουν γενικότερο ενδιαφέρον.

Με την ποίηση του Ελύτη ασχολούμαι εδώ και πολλά χρόνια. Και τώρα, μόλις δημοσιεύθηκε ένα απόσπασμα από εκτεταμένο δοκίμιό μου για “Τα ελεγεία της Οξώπετρας”, ήρθε στα χέρια μου το πρόσφατο βιβλίο της Ιουλίτας Ηλιοπούλου, “Ο Ελύτης για παιδιά”, το οποίο μάλιστα βραβεύτηκε από τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου. Και δικαίως τιμήθηκε από ένα επίσημο Λογοτεχνικό Σωματείο, αναγνωρισμένο από την Ελληνική Πολιτεία.

Η συγγραφέας με απλές, ανεπιτήδευτες αναφορές στη ζωή και το έργο του ποιητή, εισάγει τον μικρό – και όχι μόνο – αναγνώστη στον κόσμο τον πραγματικό, στη ζωή και στον ποιητικό χώρο και κόσμο του μεγάλου Νεοέλληνα ποιητή, μέσα από περιστατικά, γεγονότα και εικόνες της προσωπικής του ιστορίας, αντικειμενικά και από περιωπής, χωρίς συναισθηματισμούς, απλά, λιτά, με μια γλώσσα κατανοητή.

Δίνει αφενός την καθημερινότητα, αλλά και την εξελικτική πορεία του ποιητή από τον καιρό της αθωότητας, της ηλικίας του Μάγου, όταν ζούσε το χρόνο της παιδικής του ηλικίας με όσα αυτό συνεπάγεται, μα πάντα με την απορία του “γιατί”  και του “πώς” συμβαίνουν πολλά πράγματα γύρω του· απορεί και δεν μπορεί να καταλάβει “γιατί η μητέρα του φοράει μαύρα – και σε όλη της τη ζωή μετά το θάνατο της αδερφής του – και δεν αφήνει κανέναν να μπει στο δωμάτιο της Μυρσίνης,  διότι “Η Μυρσίνη είναι φυτό και κορίτσι” και η μητέρα δεν αφήνει κανέναν ν’ αγγίξει το πιάνο της· πώς βλέπει και πώς αντιλαμβάνεται τον κόσμο που τον περιβάλλει, τη θάλασσα που ζώνει τα νησιά όπου γεννήθηκε κι όπου μεγάλωνε, το φως το ελληνικό, το άσπρο αιγαιοπελαγίτικο, το καταγάλανο φως που τον ακολουθεί σε όλη τη μετέπειτα ζωή του.

Ακούει τους ανέμους και τους κατονομάζει, ιδιαίτερα τον απασχολεί ο Βοριάς, είναι “μικρός”, συνομήλικός του ο Βοριάς που ταρακουνάει τον κόσμο του νησιού και κάνει τα παραθυρόφυλλα και τις σκεπές να τρίζουν, όταν κατεβαίνει παγερός και δυνατός, έτοιμος να χαλάσει τον κόσμο· και απευθυνόμενος στον άγριο επιδρομέα ως ίσος προς ίσο, δεν τον παρακαλεί ούτε τον διατάσσει, αλλά του παραγγέλλει, τον προειδοποιεί σαν να νουθετεί:

 

“Του μικρού Βοριά παράγγειλα

να ‘ναι καλό παιδάκι                                          

Μη μου χτυπάει πορτόφυλλα…”

(Του μικρού Βοριά, Τα ρω του έρωτα)

 

Νιώθει ενωμένος με τη Φύση. Από παιδί καταβροχθίζει και βιώνει τον κόσμο. Το “έμπιστο φως” τον ακολουθεί παντού και του ανοίγει δρόμους για μεγάλα ταξίδια. Οι προβληματισμοί που είχε παιδί εξακολουθούν να τον απασχολούν και στην εφηβεία, όπως δείχνει το σταθερό του βλέμμα.

Ο Χρόνος, “ίσκιος πουλιών”, είναι σχεδόν ανύπαρκτος χωρίς τα ρολόγια, απροσδιόριστος χωρίς το χώρο, και η ζωή ωραία.

 

Ιουλίτα Ηλιοπούλου

 

Η Ιουλίτα Ηλιοπούλου μέσα από τούτο το όμορφο βιβλίο με το λιτό, απαλλαγμένο από περιττά στολίδια, μονόχρωμο, ζεστό κόκκινο εξώφυλλο το οποίο κοσμεί ο τίτλος “Ο Ελύτης για παιδιά” και  μια χαρακτηριστική φωτογραφία του ποιητή σε μικρή ηλικία, οδηγεί τα παιδιά στα χνάρια του και σιγά σιγά τα φέρνει σε επαφή με το έργο του. Όπως και το παιδί μεγαλώνει και εξελίσσεται σωματικά και πνευματικά, και η ποίησή του θαρρείς πως μεγαλώνει μαζί με την ενηλικίωσή του.  Από τη στάση του μπροστά στο φακό και από το βλέμμα του, μπορεί να διακρίνει κανείς ότι από εκείνη την ηλικία “έφευγε”, πετούσε μακριά στο δικό του κόσμο, ότι απορούσε ζώντας μέσα σε έναν κόσμο γεμάτο αντιθέσεις, σε ένα περιβάλλον που διαρκώς αλλάζει, μεταβάλλεται κι αποκαλύπτει τα μυστικά του. Και πόσο σοβαρά αντιμετώπιζε όσα συνέβαιναν γύρω του. Μπορεί να   συμπεράνει κανείς πως ο Ελύτης από μικρό παιδί και ίσαμε τα τελευταία χρόνια της ζωής του είχε την ίδια πάντα στάση ζωής, εκφρασμένη αναμφίβολα με το ολόιδιο, διεισδυτικό σαν βέλος, αετίσιο, σταθερό και αποφασιστικό του βλέμμα. Και πάντα στραμμένο προς την ίδια κατέυθυση: Το φως.

Είναι χαρακτηριστικές οι φωτογραφίες των σελίδων: 1 , 7 , 20, 26, 46, 73,105.

Με σύντομες λιτές αφηγήσεις και περιγραφές, φωτογραφίες και ζωγραφιές που συνήθιζε ο Ελύτης να δημιουργεί ο ίδιος και να κοσμεί πολλά από τα έργα του, η Ιουλία, γνωρίζοντας από κοντά τον ποιητή και το έργο του, με σεβασμό και γνώση, επιλεκτικά, ωστόσο, αναφέρεται στους σημαντικότερους σταθμούς της ζωής του ποιητή και στα γεγονότα που επηρέασαν τόσο τον ίδιο όσον αφορά τη διαμόρφωση της προσωπικότητας και του χαρακτήρα του, όσο και τη δημιουργία του μοναδικού μεγαλειώδους κατορθωμένου έργου του.

Παραθέτει παράλληλα σύντομα, χαρακτηριστικά αποσπάσματα τόσο από ποιήματα – “Ρω του έρωτα”, “Προσανατολισμοί” – όσο και από τις μεγάλες του ποιητικές συνθέσεις, αλλά και αποσπάσματα από πεζά, κριτικά κείμενα, όπου ο ποιητής καταθέτει τις απόψεις του είτε διευκρινίζοντας πώς γράφει ένα ποίημα, είτε τι ρόλο παίζουν “Οι βιταμίνες των χρωμάτων” και πώς “Φυσάει μουσική” στο έργο του, αν και δεν έμαθε να παίζει πιάνο – γιατί δεν επιτρεπόταν. Στοιχεία όλα φωτεινότητας, χρωμάτων και ήχων, ενώ προτιμούσε να μένει μόνος μέσα στο δωμάτιο και να εργάζεται γράφοντας ποίηση ή τις απόψεις του για έργα τέχνης άλλων δημιουργών, ομολογώντας πως η ποίηση είναι πολύ δύσκολο, αλλά το τέλειο έργο, όταν ολοκληρωθεί.

Η ομορφιά και η αθωότητα είναι βασικά πιστεύω του και παντού στη φύση βλέπει την ομορφιά και την αθωότητα, οι δύο θηλυκές οντότητες είναι τα όπλα με τα οποία πολεμάει το κακό και την ασχήμια, την επιβεβλημένη στον άνθρωπο αμαρτία – και σκοπός ζωής του είναι με την ποίηση, με τα όπλα που έχει, να “κάνει τον κόσμο πιο όμορφο”:

“Αγωνίζομαι με όπλα την ομορφιά και την αθωότητα”.

Έτσι το παιδί πάντα υπάρχει στο μυαλό του. Παίζοντας με τις λέξεις, τους ήχους και τα χρώματα, φέρνει τα παιδιά όχι μόνο κοντά στη φανερή, αλλά και στην κρυμμένη, την “άφωτη” ομορφιά και αθωότητα:

 

“Δύο συ και τρία γω 

πράσινο πεντόβολο

 

μπαίνω μέσα στον μπαξέ

γειά σου κύριε Μενεξέ

 

Σιντριβάνι με νερό

και χαμένο μου όνειρο…”

 

Από το ποίημα “Κορίτσι”, από το βιβλίο “Ο ήλιος ο Ηλιάτορας” και

 

“Το δρόμο πλάι στη θάλασσα περπάτησα

που ‘κανε κάθε μέρα η ποδηλάτισσα

 

βρήκα τα φρούτα που ‘χε στο πανέρι της

το δαχτυλίδι που ‘πεσε απ’ το χέρι της

[…]  

Την τρίτη νύχτωσ’ έχασα τα χνάρια της

Στους ουρανούς ανάψαν τα φανάρια της”.

 

Από το ποίημα  “Η Ποδηλάτιτισσα, από το βιβλίο “Τα ρω του έρωτα”

Το κύριο μέρος του βιβλίου τελειώνει με ένα χειρόγραφο ποίημα του Ελύτη κι ένα στίχο από “Τα ελεγεία της Οξώπετρας”:

“Ζω για τότε που δεν θα υπάρχω”

 

Ακολουθεί το “Παράρτημα/ Για μια στιγμή ας παίξουμε”, με αναφορές σε έργα του Ελύτη για καλύτερη επαφή με το συνολικό του έργο, και κλείνει με ένα “Μικρό λεύκωμα με ποιήματα, φωτογραφίες του ποιητή και σημειώσεις της συγγραφέως.

Πρόκειται, τηρουμένων των αναλογιών, για ολοκληρωμένο έργο, σπουδαίο εγχειρίδιο και εργαλείο για εισαγωγή και μύηση των παιδιών που διαβάζουν άνετα, αλλά και των μεγάλων που δεν έχουν έρθει σε επαφή ή νομίζουν πως είναι δύσκολη έως απλησίαστη η ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη. Ένα βιβλίο που καλό, ωφέλιμο και χρήσιμο και ευχής έργο, θα ήταν να έμπαινε στο σχολείο ως ελεύθερο ανάγνωσμα για τις μεγάλες τάξεις του Δημοτικού και του Γυμνασίου.

 

 

Ελένη Χωρεάνθη,

Παλαιό Φάληρο, 7. 4. 2023