Ελένη Χωρεάνθη: Περί Ποίησης
Eπιμέλεια – συνέντευξη: Ελένη Γκίκα //
«Η μεγάλη ποίηση είναι προϊόν ασκητικού βίου και συνταρακτικών γεγονότων, όπως: έρωτας, θάνατος, πόλεμος…»
Κατ’ εξοχήν ποιήτρια και στα πεζά της, τα παιδικά της, τα ιστορικά της, ακόμα και στα κριτικά σημειώματα. «Η συνήθεια του αριθμού», η «Σύνθεση σε ρε ελάσσονα», «Η σιωπή των αμνών» στους καινούργιους ποιητικούς κύκλους της, ταυτόχρονα με την «Αγορασμένη ζωή», την «Ηλικία της λήθης» και τους «Σημαδεμένους» που επίσης ανήκουν, καίτοι πεζά, σε ποιητική πρόζα. Στα Περί ποίησης ζητήματα, η ποιήτρια Ελένη Χωρεάνθη είναι ο άνθρωπός μας. Από τους ελάχιστους ποιητές μας που έχει στο ενεργητικό της και αρκετά παιδικά ποιήματα.
Ελένη Χωρεάνθη
-Κυρία Χωρεάνθη, να ξεκινήσουμε αποκωδικοποιώντας τον τίτλο;
Ο τίτλος ενός ποιήματος, όπως και κάθε ξεκίνημα, «είναι το ήμισυ του παντός», για να χρησιμοποιήσω μια συνηθισμένη φράση.
-Ένας τίτλος οφείλει να είναι ένα ποίημα εν δυνάμει; Στα ποιήματά σας πώς προκύπτουν οι τίτλοι;
Δεν θεωρώ απαραίτητο να είναι ο τίτλος “ποίημα εν δυνάμει”, αλλά μπορεί να συμβεί και αυτό. Συνήθως, μάλλον πάντα, ο τίτλος είναι η αφετηρία. Σπάνια ο τίτλος έρχεται μετά. Οι τίτλοι προκύπτουν από το ερέθισμα που προκαλεί την ευαισθησία μου.
-Μας επιλέγει το ποίημα ή το επιλέγουμε;
Μπορεί να μην μας επιλέγει πάντα το ποίημα, ωστόσο μας καθορίζει με τους κανόνες που μας επιβάλει, άσχετα αν δεν το υποψιαζόμαστε καν…
-Μια ποιητική συλλογή οφείλει να είναι ένας κύκλος; Να διαθέτει κοινή συνισταμένη, ή όχι απαραίτητα;
Μπορεί να είναι ένας κύκλος, ποιήματα με κοινή συνισταμένη, να υπάρχει κάποιος συνδετικός κρίκος. Αλλά μπορεί κάθε ποίημα να είναι ανεξάρτητο από τα άλλα. Από την πείρα που αποκόμισα από την κριτική, η ποίηση που αποτελείται από ποιήματα με αντικείμενο π. χ. την πατρίδα, τη θρησκεία, τον έρωτα, το θάνατο, είναι προτιμητέα.
-Υπάρχει εμμονή στην ποίηση, όσον αφορά την θεματολογία, όπως και στην πεζογραφία; Και αν υπάρχει, η δική σας;
Υπάρχει σίγουρα εμμονή στη θεματολογία. Ο δημιουργός κινείται πιο εύκολα σε γνώριμα τοπία. Στην περίπτωσή μου, η ποίηση εστιάζεται στον άνθρωπο και τη μοίρα του, και ειδικότερα στη γυναίκα. Προτιμώ τις θηλυκές οντότητες: Πατρίδα, θρησκεία, γυναίκα.
-Υπήρξε ποιητής που σας έκανε να πείτε «αυτό θα γίνω;» Ποιητές που υπήρξαν σημείο αναφοράς σας;
Όχι, δεν υπήρξε ποιητής που θέλησα να του μοιάσω, εκτός από τον Ιωάννη της Αποκάλυψης. Μερικά από τα οράματά του με τρελαίνουν! Ποιητές στους οποίους συχνά καταφεύγω, εκτός από τον ποιητή της Αποκάλυψης και τους αρχαίους τραγικούς, είναι: Σολωμός, Καβάφης, Κάλβος, Ελύτης, Ρίτσος, Σικελιανός, Καρυωτάκης, Βρεττάκος, Σεφέρης…
-Ποίημα που ποτέ δεν ξεχνάτε; (άλλου ποίημα)
Οι “Ελεύθεροι πολιορκημένοι”.
-Ποιοι στίχοι σας, υπήρξαν για σας έκπληξη; (γεννήθηκαν απρόσμενα, ήταν σαν να τους έγραψε άλλος, σας ξάφνιασαν κάπως;)
Είναι πολλοί. “Οι ώρες του ερωδιού”, σχεδόν το σύνολό τους. Μερικές φορές αναρωτιέμαι αν εγώ τους έγραψα. Αλαζονικό; Όμως συμβαίνει κι αυτό. Κάποτε συμβαίνει και το αντίθετο.
-Θυμάστε το πρώτο σας ποίημα;
Ναι. Το πρώτο μου ποίημα ήταν σατιρικό με αντικείμενο τους καθηγητές μου. Δεν το έχω διασώσει. Το πρώτο ολοκληρωμένο μου ποίημα, “Τι ζητάς”, υπάρχει στην ίδια μορφή, εκτός από την πρώτη συλλογή, “Λίγα λουλούδια”, και στην πρόσφατη συλλογή ποιημάτων παραδοσιακής μορφής, “Στα περιθώρια της λύπης”, ανέγγιχτο.
-Έχετε απαντήσει στο ερώτημα «τι είναι ποίημα»;
Ποίημα είναι κάθε δημιούργημα. Στη γλώσσα της λογοτεχνίας είναι το τέλειο γραπτό, “το άνθος” του λόγου. Το ωραιότερο ποίημα είναι το… Σύμπαν!
-Ξεκινώντας από την τελευταία σας συλλογή, μια μικρή ανασκόπηση στην ποιητική δουλειά σας;
Άρχισα να γράφω ποιήματα παραδοσιακής μορφής από τις τελευταίες τάξεις του Γυμνασίου. Ωστόσο, αμέσως μετά, πέρασα, ενστικτωδώς, στον ελεύθερο, εύρυθμο, μελωδικό στίχο, χωρίς να εγκαταλείψω τον παραδοσιακό στίχο. Ο παραδοσιακός στίχος με τους αυστηρούς κανόνες που τον καθορίζουν, είναι η προπαιδεία, η πρώτη ανάγνωση και γραφή της ποίησης.
-Από πλεόνασμα γράφουμε ή από περίσσευμα;
Από ανάγκη επιβίωσης, κυρίως, όταν ο πόνος της απώλειας περισσεύει…Τη χαρά τη βιώνουμε, αν υπάρξει, τη λύπη και τους προβληματισμούς μας “διοχετεύουμε δια της τέχνης της ποιήσεως”.
-Και «η ποίηση το καταφύγιο που φθονούμε;» Η σημαντική ποίηση πότε γράφεται; Σε αντιποιητικούς καιρούς ή σε εποχές ευμάρειας;
Η ποίηση είναι χώρος και τρόπος καταφυγής, όταν η ζωή τα φέρνει ανάποδα. Κατ’ εμέ, γράφουμε από ανάγκη επικοινωνίας με τους άλλους, όταν έχουμε να πούμε κάτι που θεωρούμε σημαντικό και μπορεί να ενδιαφέρει και άλλους ή από μεγάλη θλίψη. Το ποίημα έρχεται ως ίαμα λυτρωτικό. Πώς να το πω: Η μεγάλη ποίηση είναι προϊόν ασκητικού βίου και συνταρακτικών γεγονότων, όπως: έρωτας, θάνατος, πόλεμος…
-Ο Νάνος Βαλαωρίτης υποστήριζε ότι η ποίηση είναι χρηστική, εσείς τι πιστεύετε;
Ως υπαρξιακή υπόθεση, καταφυγή και ρύση/σωτηρία ψυχής, ναι. Είναι χρηστική και αναγκαία σε κάθε έκφανση της ζωής μας.
-Θα επιλέξετε για μας ένα ποίημά σας;
Με μεγάλη μου χαρά. Ιδού το:
Ο απολογισμός του ερημίτη*
«… Άνθρωπος, ωσεί χόρτος αι ημέραι αυτού…».
(Οι ψαλμοί)
Αναζητώντας τις πηγές της ύπαρξής μου
τις εκδοχές της άγνοιάς μου ψηλαφώ
ιχνηλατώντας τις πατημασιές του αόρατου
στις εκδορές του σώματος
ίσαμε τον προθάλαμο της ματαιοδοξίας
Έλιωσα τις πατούσες μου στην έρημο της Ουτοπίας
κι έφτασα έρποντας
στις παρυφές αδιανόητου σκότους
στο εύρος του μυαλού μου
στην απόγνωση
Γύρισα με τις αποσκευές μου αδειανές
με κόκκους άμμου της ερήμου να δειπνήσω
με δέος την ψυχή μου να ψωμίσω
με ερημιές τη γύμνια της να ντύσω
Στο έλεος έκτοτε των οικτιρμών του Υψίστου
το κενοτάφιο της καρτερίας μου κεντώντας
στους όγκους των αμμόλοφων μιας υποψίας ξοδεμένης
πολυδάπανης
ένιωσα να στενεύει η αντοχή μου
κι είδα τη μοναξιά να γιγαντώνει έναν άδειο κόσμο
η άγνοια να φτάνει ως το λαιμό
και να με πνίγει
Ήτανε μάταιο να προσδοκώ
ιχνηλατώντας τις πατησιές του Αόρατου
στις εκδορές του χώματος
να συναντήσω τον Θεό της ουτοπίας μου
στο αχανές διάστημα του χωροχρόνου
σ’ ένα τεράστιο σύμπαν άναρχο
-χωρίς αρχή και δίχως τέλος-
Ήτανε μάταιος τόσος κόπος
τόση αναμονή
τόση αναζήτηση
3 Φεβρουαρίου 2012
*Από τη συλλογή “Η συνήθεια του αριθμού” * Αθήνα, 2017
Δημοσιεύθηκε στο Φραψταλ στις 20 Ιουλίου 2022
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου